Пушкін. І. Гадавіна герба / І. Пушкін // Ратуша. — 1992. — 5 лістапада.
Трыста трыццаць год таму быу дадзены гораду Магілёву герб (1661 г.). Звычаина герб адлюстроўвау месца і значнасць горада у дэяржаве. Асабліва ганарыліся гербамі, якія былі дадзены за мужнасць у змаганьні з ворагам магілеу атрымаў герб за знішчэньне маскоўскага гарнізона ў час паустаньня. Выступ гараджан сугіраць маскалёў узмачапіў гарадзкі магістрат тады, калі стала немагчыма трымаць знявагу, пагарду, крыуды і нават рабауніцгва з боку маскоу скага войска.
Горб дадзены за мужнасьць магілёўцаў, адлюстроўваў, у выглядзе адчыненаи брамы, добрый адносіны да гасьцои горада, купцоў і «шага люду але рыцар з мячом папярэджваў, што магілёўцы аольны даць адпор ворагам.
Шмат гадоў магілёўцы ганарыпіся сваім гербам. Але потым прылшлі цяжнія гадзіны. капі памяць народа і яго сьвядомасьць гпаптоуна знішчаліся. У апошжя гады распачауся рух адраджэньня гістарычнай памяці людзей. Мы зьвяртаемся да мінулага. Аднак жа існуе пэўнае кола людзей, яное на поўным сурь’ёзе зацьвярджае, што гэты герб быў дадзены Mariлёву за здрадніцтва і няма тут чым ганарыцца.
Я б хацеў разгледзіць ці было здрадніцтва, гі калі было то каму і чаму?
Усе падручнікі па гісторыі, навуковыя распрацоўкі і артыкулы, за рэдкім выключэньнем, пераконвалі нас у тым, што беларускі народ увесь час марыу аб’яднацца з Русьсю (Масковіяйі і, што менавіта яна прынесла нам сьветлае жыцьцё і дала у савецкі час дзяржаўнасьць. Таму лічылася, што той, хто змагаўся супраць маскоускага войска — здраднікі і найміты буйней шляхты пшіьскай і княства. Тыя ж хто дапамагаў масковіі — змагауся за вызЕіаленьне прыгнечанага люду Вялікага княства. Быццам бы жыхары Беларусі пакутвали ад лрыгнету польскіх паноў, янія нават ня мелі npauoy набываць маёмасьць на гэрыторыі Вялікага княства.
Давайце зьвернемся да фактаў. Што прынесли войны маскоўскіх цароў, які’я імкнуліся «ваяваць отчінные землі»— Беларусі.
У выніку вайсковых дзеяньняў, Іван Жахлібіы знішчыў на Беларусі кожнага трщьцяга. Аляксей Міхайлавіч, пра якога сьпявалі: «даць адпор… л ютам у драпежніку, маскоускаму зьвяру». зніжчыў кожнага другога, вывез у пел ня каля 300 тыс. чалавек, у асноунымі майстроў. Частку іх прымусіу| працаваць у Маскве Аруноинаіі і Залатой палаце, упрыгожвалій Данскі, Сімяонаускі, Hoвa-Іepycaлімскі, Свенскі, Новадзявочы і інш.В манастыры), астатніх прадаваў наВ нявольніцкіх рынках. Астрахані па 3 рубли за галаву. За часы знаходжаньня на Беларусі войска ПетраВ Першага, быў знішчаньі кожны| трэцьці. I апасля гэтага мы з жахам узгадваем, што у час Айчынай вайны (1941-1944} на Беларусі загінуў кожны чацвёрты. Хаця, здаецца, часнятой, да і средкі забойств людзей іншыя.
Яшчэ адзін красамоўны факт. Калі так цяжка было жыць у Вялікім княстве, то людзі павінны былі бегчы з яго. Беглі, але ж на поўдзень, ці ад пана да пана, а не ў Масковію. Вядомы факт, што у 1754 г. урад імперыатрыцы Елізаветы Пятроуны патрабавау ад сойму Рзчы Паспалітае выдаць адзін міліён уцекачоў з Расіі, якія жылі на Беларусі.
Зазнаў гора у той час і Магілеў. Аляксей Міхайлавіч вывез з магілёў шчыны амаль усіх майстроу (Сцяпан Іваноў Палубес з Мсціслава, Клім Міхайлаў з Шклова і інш. Пётр Першы аддаў загад казакам і калмыкам абрабаваць і спаліць горад, што тыя з задавальненьнем і зрабілі.
Магілёў у выніку войнаў, вываду таленавітых майстроў, далучэньня да Расіі (1772 г.(, пераўтварыўся з буйнейшага цэнтра Вялікага княства, дзе меў аднолькавыя правы з Вільняй, у зіычайны захалусны, на ват у 1796-1802 г.г. павятовы гарадок. Не паспеў у канцы XIX ст„ адбудавацца, дзякуючы габрэйскаму напітапу, як прыйшло XX ст. 21 з ім войны I рэвалюцыі.
Што атрымау Магілёў, як і ўся Беларусь: сталінскія рэпрэсіі, знішчэньне помнікаў архітэктуры і мастацтва, брудныя вуліцьі, пачварныя выгляды сучасных будынкаў, зьнявечаныя душы людзей, вытраўленае пачуцьце гонару за свой горад у моладзі.
Хай даруе чытач, за мой адыход ад гісторыі наданьня герба гораду, але я лічу, што магілёўцы знішчаўшыя маскоўскіх вайскоўцаў крышачку прадбачылі ўсё тое, што адбылося потым. I таму жадалі аддаліць тэты час. Яны не хацелі знаходзіцца пад уладай маскалёў, якія былі значна горшыя.
Так ці была здрада! Здрада заюдняму ўзору жыцьця, які прывёў да асьветы, талерантнасьці, гуманізму, росквіту мастацтва — адэінае месца, дзе праслежваюцца усе рысы готыкі, ранесансу, барона — тэта Беларусь, меецца на ўвазе сучасныя межы СССР. Ці здрада ўсходняй навале з мрочным жыцьцём, пометай, зайздрайсьцю і зьнявогаю да чалавека, пагардай да адукацыі (параўнаньне: у час падзелу Рэчы Паспалітае на Белар у с і прыблізна 87% насельніцтва ўмелй чытаць і пісаць, у 1917 г. меней за 20 % Хутчэи паустаньне 1661 года азначала вяртаньне разуму людзей ад часовай памылкі да аднаўленьня славы вядомага горада.
У канцы, хоцеў бы выказаць сваю думку наконт таго, чаму увесь час была такая нянавісьць усходняга суседа да беларусаў і захавалася да сёняшняга часу. Беларусам не маглі і ня могуць дараваць, што нейкая ўскраіна ў мінулыя часіны адстаяла сваю незалежначьць ад татар (у адрозняньні ад іншых), таму што захавалі культуру і мову, негледзячы на знішчэньне. Менавіта тэта напалохала іх, калі распачаўся працэс адраджэньня у 20-е гады нашага стагоддзя. Калі за некалькі год народ прайшоў шлях ад збору подлісаў да амаль 100% добраахвотнай беларусізацыі.
Тэта палохае частку людзей і зараз. 1х палохае, што мы адчуем сябе людзьмі, якія мелі гісторыю і традыцыі больш славутыя, чым у іх, і што нам ня будзе за што Ім быць удзячнымі. А значыцца шлях да адраджэньня незалежнай Беларусі — адзіны шлях да лепшага жыцьця.
І. Пушкін