Масквін, А. Дзесяць добрах гадоў : міжнародны маладзёжны тэатральны форум«М.art.кантакт» / А. Масквін // Мастацтва. — 2015. — № 4. — С. 10—11.
На цырымоніі закрыцця гучалі размовы пра эканамічнае становішча тэатральнага форуму «М.art.кантакт» – па-мойму, самага важнага і цікавага ў Беларусі. Становішча называлі цяжкім, а форум – пляцоўкай нявычарпаных магчымасцей… на дзясяты год існавання! Колькі разоў я меў гонар быць сябрам журы, але сёлета ўпершыню прафесійнае журы не збіралася і, каторы год запар адглядаючы спектаклі, я сам для сябе імкнуўся вызначыць пераможцаў.
Праграма дзясятага фэсту падалася вельмі роўнай: дырэктар форуму Андрэй Новікаў патрапіў складаць яе так, каб задаволіць самыя розныя густы, хоць пасля спектакля «Шэкспір» Драматычнага тэатра імя Аляксандра Вянгеркі з Беластока адзін з гледачоў патрабаваў вярнуць грошы, маўляў, анатацыя ў праграмцы не адпавядала таму, што публіка пабачыла на сцэне. Як заўсёды, штораніцы ладзіліся абмеркаванні спектакляў з удзелам крытыкаў Беларусі, Украіны, Польшчы і Расіі. Штодня выходзіла форумная газета, дзе маладыя прыхільнікі досыць востра выказваліся пра сцэнічныя творы.
На Grande Prix «М.art.кантакта-2015» маглі б прэтэндаваць тры пастаноўкі: «Жаніцьба» (Магілёўскі абласны драматычны тэатр), «Аднойчы ўсе мы будзем шчаслівыя» (Цэнтр імя Усевалада Меерхольда, Масква) і «На імя Спадар» (Цэнтр эксперыментальнай рэжысуры Беларускай акадэміі мастацтваў, Мінск).
Бліскучая «Фрэкен Жулі» паводле Аўгуста Стрындберга (пастаноўка Саўлюса Варнаса) вылучыла гаспадароў-магілёўцаў летась. Адметны спосаб працы з артыстамі, здольнасць пільна ўгледзецца ў хрэстаматыйны твор, стварэнне магічнага дзейства атрымалі вельмі высокую ацэнку. «Жаніцьба» Мікалая Гогаля замацавала добрыя ўражанні — перадусім ад рэжысуры Саўлюса Варнаса і сцэнаграфіі Іварса Новікса.
…Прастора пад велізарнай металічнай канструкцыяй, узнесенай па-над сцэнай, пачынае запаўняцца мноствам драўляных скрыняў — падобна, пасагам Агаф’і Ціханаўны. Скавыча вецер, каркаюць вароны, спяваюць цыганы… Час-почас снежыць. Раптоўна з сумёту вылазіць Падкалесін (Зміцер Дудкевіч) і, пераймаючы дзіўныя навакольныя гукі, размаўляе са сваццяй (Галіна Лабанок) нейкім нечалавечым голасам. Колькі хвіляў дзеяння — і глядач лёгка ўяўляе сабе велізарныя заснежаныя абшары, якія запавольваюць любы рух, мяркуючы, што гаворка на сцэне будзе пра Расію… Але «Жаніцьба» ў пастаноўцы Варнаса распавядае пра чалавека, пра ягоныя комплексы, страхі, няўменне парадкаваць уласнае жыццё. Пра адвечную пакуту. Дробным і вартым шкадавання паўстае чалавек…
Агаф’я Ціханаўна (Алена Крыванос) з’яўляецца перад жаніхамі ў беласнежнай сукенцы. Але яна не ходзіць па зямлі. Яна ўзносіцца, як манумент… альбо раздзімаецца, як ветразь, лунаючы ў прасторы. З ёй размаўляюць, вымушана задраўшы галаву: сцэна жаніцьбы вырашана ў карнавальным духу, што адчуваецца і ў незвычайных жаніховых гарнітурах, і ў масцы, за якой неяк хаваецца нявеста… Адны жаніхі дэманструюць сваю гжэчнасць, іншыя какетуюць, сёй-той паводзіць сябе экзальтавана і нервова, але жывы, сапраўдны чалавек спакваля прачынаецца ў кожным. Трагічнай постаццю здаецца Жавакін (Рыгор Белацаркоўскі), які шчыра кахае абранніцу і не можа змірыцца з адмовай, глыбока пакутуе і просіць дапамогі… у глядзельнае залы (хтосьці з гледачоў нават раіў нешта!), а потым цішком прабіраецца ў дом і хаваецца ў адну з пасагавых скрыняў. Ад пластыкі акцёра, ягонай манеры выбудоўваць ролю немагчыма адарвацца. Часам здаецца, што менавіта Жавакін – галоўны персанаж і дзеля яго Варнас узяўся за твор Мікалая Гогаля.
«Жаніцьба» мае мноства вельмі цікавых і дакладных знаходак. Напрыклад, саксафон у руках Галіны Лабанок: каб патлумачыць нявесце, чым вылучаюцца жаніхі, свацця папросту іграе мелодыю. Ці ролікавыя канькі, на якіх гойсае Качкароў (Руслан Кушнер): ён усюды павінен паспець, заўсёды імкнецца быць першым. Ролю Арыны Панцеляймонаўны выконваюць адразу тры артысткі: сядзяць ля ног нявесты і шыюць шлюбную сукенку (альбо сябе да яе прышываюць, каб ніколі не расставацца з гаспадыняй?). Банальная падзея ў вырашэнні Варнаса робіцца містычнай, ці, як падае праграмка, – «зусім неверагоднай».
Спектакль «Аднойчы ўсе мы будзем шчаслівыя» ў пастаноўцы маладога рэжысёра з Малдавіі Вячаслава Чабатара скарыў незвычайным абыходжаннем з тэкстам. П’еса Кацярыны Васільевай, прадстаўніцы ўральскай драматургічнай школы і вучаніцы Мікалая Каляды, уяўляе з сябе маналог гераіні Машы, якая ўсё дзяцінства, малалецтва і дзявоцтва пражыла з крыўдай на маці. Маўляў, тая дала ёй дрэннае імя, недастаткова любіла, не падрыхтавала да жыццёвых выпрабаванняў. Пасля смерці маці мінула шмат гадоў, але наспеў момант, калі Маша захацела паспавядацца і ачысціцца. Яна згадвае сваё жыццё, спрабуючы разабрацца, хто ж ва ўсім вінаваты: маці, яна сама, абставіны?
У выкананні дзвюх маладых артыстак, Аляксандры Кузенкінай і Анастасіі Пронінай, невялікая п’еса (спектакль доўжыцца 45 хвілін) нагадала музычную партытуру. Маналог пераходзіў у дыялог (гераіні з самой сабой, з маці, з сяброўкай, з хлопцам-спартоўцам), часам рабіўся шматгалоссем (хор старых, якія збіраюцца пад вокнамі Машынай кватэры; лопат і галёканне школьных сябровак). Артысткі прагаворвалі тэкст ва ўнісон, разбівалі яго на партыі, чыталі павольна і паточыста, паскаралі чытанне і прыспешвалі адказы. Паўтараючы той самы кавалак тэксту, кожная мяняла канатацыю і лагічныя націскі. Маналог-споведзь набываў аб’ём і нагадваў прозу, так што згадваліся эксперыменты з тэкстам Камы Гінкаса, Віктара Рыжакова, Івана Вырыпаева.
Прыемнай неспадзеўкай стала работа маладога рэжысёра Наталлі Ляванавай, якую прадставіў Цэнтр эксперыментальнай рэжысуры Беларускай акадэміі мастацтваў. Абраны для пастаноўкі тэкст сучаснага нямецкага аўтара Філіпа Лёлі «На імя Спадар» даволі няпросты. Па-першае, ягоную значную частку складаюць аўтарскія рэмаркі. Па-другое, закранутая драматургам тэма непрымання матэрыяльнага свету і адмовы ад спажывецтва можа папросту не зацікавіць вялікую частку любога грамадства.
Наталя Ляванава пабіла рэмаркі на невялікія кавалкі і падзяліла іх між двума артыстамі так, што стварылася ўражанне гутаркі аднадумцаў і, адначасова, сутыкнення, а часам і змагання дзвюх жыццёвых філасофій. Гэткі прыём надаў пастаноўцы дынамізм і зрабіўся як бы праекцыяй асноўнага дзеяння, у якім Спадар (Зміцер Давыдовіч) канфліктуе з блізкімі людзьмі. Абстрактную сітуацыю рэжысёрка ператварыла ў пэўную, акрэсленую і псіхалагічна напоўненую. Артысты Алена Гіранок, Аляксандр Яфрэмаў і Аляксей Яравенка знайшлі трапныя і запамінальныя дэталі для сваіх персанажаў: дзяўчыны Спадара, ягонай маці, сяброў і паліцыянтаў (кожны акцёр выканаў па некалькі роляў)…
Нягледзячы на тое, што спектакль доўжыўся каля дзвюх гадзін, успрымаўся ён вельмі лёгка, а дзеянне развівалася імкліва – дзякуючы манеры існавання акцёраў (не пражывання, а прадстаўлення), выразна вытрыманаму тэмпарытму, мінімалізму прадметнага свету і дакладнаму светлавому рашэнню кожнай сцэны (мастак — Аляксандр Правалінскі), багатаму харэаграфічнаму малюнку (харэограф — Алена Парошына). У вырашэнні Ляванавай галоўным лейтматывам зрабіліся ўцёкі Спадара ад сяброў, сваякоў і навакольнага свету. Герой шукаў уласную праўду сярод навязаных стэрэатыпаў, здзяйсняў сваю маленькую рэвалюцыю і святкаваў перамогу.
Браку заўважных работ маладых акцёраў і рэжысёраў «М.art.кантакт» не адчуў і сёлета. Незвычайнае вырашэнне «Падступства і кахання» Фрыдрыха Шылера прапанаваў Васіль Бархатаў (тэатр «Прытулак Камедыянта», Санкт-Пецярбург) – дзеянне адбываецца ў наш час. Ілля Дэль у ролі Фердынанда мог бы смела прэтэндаваць на прыз «лепшы малады акцёр». Тамара Адамава магла б стаць «лепшай маладой актрысай»: у пастаноўцы «Рыданні» па п’есе Кшыштафа Бізэ (праект «the ТЭАТР», Уфа) яна ўвасобіла бабулю, маці і дачку, для кожнай знаходзячы дакладныя, выразныя сродкі (рэжысёр Алсу Галіна).
…«М.art.кантакт» рыхтуецца да зменаў. Як па мне, дык варта надаваць больш увагі маладым драматургам і рэжысёрам, літаральна шукаць і адкрываць іх, варта запрашаць на форум і студэнцкія працы. А вось чаго рабіць не варта, дык гэта адмаўляцца ад конкурсу: змаганне за прыз, за месца, за перамогу ў намінацыях аздобілі і вызначылі дзесяць добрых форумных гадоў! Ад добрага лепшага не шукаюць.
P.S. Спектаклі і выканаўцы, якіх вылучыла Маладзёжнае журы ў адмысловых намінацыях:
«Лепшы тэатральны комікс» – «Шэкспір», Драматычны тэатр імя Аляксандра Вянгеркі.
«Шчасце» – Аляксандр Кузенкін і Анастасія Проніна, «Аднойчы ўсе мы будзем шчаслівыя», Цэнтр імя Усевалада Меерхольда.
«Далікатная, чыстая і крыштальная рэжысура» – Андрэй Сідзельнікаў, «Міцева каханне», Дзяржаўны драматычны тэатр «На Ліцейным».
«Філіграннае махлярства» – «Гульцы», Рускі тэатр Эстоніі.
«Пошук адказаў» – «Завядзёнка/Einleben», Тэатр «NiMú».
Гран-пры, Лепшы спектакль форуму – «Аднойчы ўсе мы будзем шчаслівыя», Цэнтр імя Усевалада Меерхольда.