Філіповіч, І. На пачатку стагоддзя / I. Філіповіч // Магілёўская праўда. — 1989. — 8 лютага.
К часу выдання ў Бабруйску ў 1888 годзе «Маніфеста Расійскай сацыял-дэмакратычнай рабочай партыі» па рашэнню I з’езда ў Расіі стала вядома аб стварэнні марксісцкай рэвалюцыйнай партыі і напрамку яе дзейнасці. Была створана Магілёўская сацыял-дэмакратычная арганізацыя, якая аб’яднала асобныя сацыял-дэмакратычныя гурткі. Яны налічвалі да 80 членаў.
Узнікшая пасля II з’езда РСДРП у 1903 годзе магілёўская група «іскраўцаў» аб’яднала гурткі на некаторых прадпрыемствах горада і ў мясцовым гарнізоне. У 1904 годзе да зноў арганізаванага Палескага камітэта РСДРП далучылася і магілёўская група. У 1905 годзе Палескі камітэт быў рэарганізаваны ў некалькі асобных арганізацый. Магілёўскі раённы камітэт РСДРП меў сваю канспіратыўную друкарню, выдаваў лістоўкі, пракламацыі, праводзіў забастоўкі, дэманстрацыі, стачкі. Да канца 1906 года Магілёўская арганізацыя РСДРП, якая налічвала да 460 членаў, была рэарганізавана ў акруговы камітэт з правам прадстаўніцтва на з’ездах партыі.
У наступіўшыя затым гады рэакцыі Магілёўская арганізацыя панесла вялікія страты і вымушана была перайсці на канспіратыўнае становішча.
У 1912 годзе група праўдзістаў уваходзіла ў Магілёўскую арганізацыю, якая ажыццяўляла сувязь з рэдакцыяй газеты «Правда» і бальшавіцкай фракцыяй Дзяржаўнай думы, распаўсюджвала бальшавіцкую газету і іншую літаратуру. Яна мела сваю канспіратыўную палітычную бібліятэку (у падвале дома № 22 па цяперашняй Ленінскай вуліцы), узначальвала некаторыя прафсаюзы горада. А вось мемарыяльная дошка, устаноўленая на гэтым доме, нядаўна кудысьці знікла.
Перавод летам 1915 года ў Магілёў Стаўкі Вярхоўнага Галоўнакамандуючага і знаходжанне тут цара пацягнулі за сабой вялікія арышты сярод членаў мясцовай арганізацыіІ, ускладніўшы ўмовы яе дзейнасці.
Пасля звяржэння самадзяржаўя ў выніку лютаўскай рэвалюцыі ў Магілёве 29 сакавіка 1917 года быў створаны гарадскі аб’яднаны камітэт РСДРП, у які ўваходзілі бундаўцы, меншавікі, інтэрнацыяналісты і бальшавікі, якія ў той час былі ў меншасці. 3 пачатку кастрычніка гэтага ж года ў Магілёве пачалася кампанія па выбару дэлегатаў на Устаноўчы сход. У мясцовай газеце «Могилевский вестник» публікаваліся спісы кандыдатаў, вылучаных рознымі палітычнымі партыямі і арганізацыямі.
Ад Палескай арганізацыі РСДРП (бальшавікоў) у спісе былі А. Ф. Мяснікоў — ад Мінскага франтавога камітэта бальшавікоў I. К. Ксенафонтаў — салдат, член Слуцкага камітэта рабочых і салдацкіх дэпутатаў, К. I. Ландэр — старшыня Мінскага Савета рабочых і салдацкіх дэпутатаў. Ад Гомельскай арганізацыі РСДРП(б) — М. Ляплеўскі і Л. Кагановіч. Ад Магілёўскай партыйнай арганізацыі — М. Т. Максімаў.
І. ФІЛІПОВІЧ.