Канановіч, Канстанцін. Дом на Піянерскай: міфы і справы : [Гутарка з начальнікам УКДБ БССР па Магілёўскай вобласці генерал-маёрам К. С. Канановічам] / Канстанцін Канановіч ; гутарку вёў А. Тарпачоў // Магілёўская праўда. — 1989. — 30 лістапада.
Аб гэтым доме нямала міфаў. Я ішоў сюды, каб — у рамках магчымага — пастарацца паменшыць іх колькасць. Але што развянчанне, бадай, галоўнага міфа пачнецца ўжо з вестыбюля, — ніяк не чакаў.
Назваў сваё прозвішча ветліваму дзяжурнаму. Той кіўнуў галавой: «Начальнік званіў пра вас» і падказаў, як прайсці да гэтага начальніка. Рздакдыйнае пасведчанне, што трымаў напагатове ў кішэні, засталося незапатрабаваным. Так і ўзнімаўся па лесвіцы ў неўразуменні, што гэта было — следаванне правілам дэмакратызацыі ці грэбаванне правіламі арганізацыі?..
Звычайныя акуратныя калідоры. Падкрэслена дзелавы стыль. Цішыня, цывіль насць і бязлюднасдь. Нібы школа ў час урока.
Але мы не ў школе, і мой субяседнік — падцягнуты, інтэлігентнага выгляду сівы чалавек — не школьны дырэктар. Канстанцін Сямёнавіч КАНАНОВІЧ — начальнік упраўлення Камітэта дзяржаўнай бяспекі БССР па Магілёўскай вобласці. Генерал-маёр.
— КАНСТАНЦІН Сямёнавіч, журналіст у кабінеце начальніка УКДБ — частая з’ява ў вашай практыцы?
— Выступаць у прэсе ў ролі інтэрв’юіруемага даводзіцца ўпершыню. Проста раней вы, журналісты, да мяне з такімі прапановамі не звярталіся. Між тым на просьбы прадстаўнікоў розных прадпрыемстваў і арганізацый расказаць аб рабоце органаў дзяржбяспекі яшчэ ніколі і нікому не адмовіў. Ды і іншыя работнікі ўпраўлення рэгулярна выступаюць у працоўных калектывах. Наогул, ва ўмовах публічііасці, узросшай цікаўнасці людзей да дзейнасці органаў КДБ лічу недапушчальнымі спробы ўхіліцца ад сустрэч з працоўнымі пад «маркай» сакрэтнасці нашай службы. Няма пытанняў, на якія чэкіст не мог бы даць аргументаваны адказ, не раскрываючы службовай тайны.
— Прымаю ваш далікатны папрок у недастатковай цікаўнасці з боку журналістаў «МП» да вашых службаў. Праўда, не ўпэўнены, што гэта ж інтэрв’ю было б магчымым гадоў 7 —10 назад. У тыя часы і вашы калегі не вельмі імкнуліся развеяць «арэол таямнічасці» вакол паняцця «Камітэт дзяржаўнай бяспекі». Магчыма, на тое ў іх быў свой інтарэс. Але публічнасць парушыла гэтую традыцыю. Дарэчы, як вы асабіста ўспрынялі крытычныя заўвагі ў адрас КДБ у некаторых сродках масавай інфармацыі, у асобных в выступленнях на З’ездзе народных дэпутатаў? Як наогул ставіцеся да прэсы, да журналістаў?
— Адносна «арэолу таямнічасці»… Скажу толькі, што нават з прафесіянальнага пункту гледжання нам без публічнасці — а гэта для нас перш за ўсё цесная сувязь з насельніцтвам, апора на яго — без гэтага працаваць цяжэй.
Да прэсы і журналістаў стаўлюся з павагай. Пастаянны чытач «Правды», «Известий», «Литературки», «Аргументов и фактов», «Московских новостей», рэспубліканскіх газет, «Огонька», маладзёжных выданняў. Пры ўсёй занятасці імкнуся не ўпускаць цікавыя матэрыялы ў «тоўстых» часопісах. Прыемна, што і «Магілёўская праўда» апошнім часам стала больш цікавай, больш аналітычнай і дыскусійнай…
— Дзякуй на добрым слове…
— Цяпер аб крытыцы органаў КДБ у прэсе і некаторымі народнымі дэпутатамі. Ведаеце, крытыка, як лекі, можа быць горкай, але карыснай. Аднак у любым выпадку яна павінна быць, як мінімум, аб’ектыўнай. Я ж лічу многія выступленні такога роду ў адрас КДБ проста неаб’ектыўнымі. Відаць, ёсць у гэтым і наша віна, бо людзі часта недастаткова дасведчаны аб задачах і правах КДБ, аб характары і канкрэтных выніках яго дзейнасці. Патрэбна проста больш інфармацыі, каб было менш домыслаў.
— У такім выпадку дайце, калі ласка, інфармацыю: ці маюць органы дзяржбяспекі нейкае дачыненне да шматлікіх фактаў няякаснай работы тэлефоннай сувязі ў вобласці. Не сакрэт жа, што частка людзей па шумы ў тэлефоннай трубцы рэагуе адназначна: «Падслухоўваюць!..».
— Думаю пытанне аб дрэннай рабоце тэлефонаў больш лагічна задаць сувязістам, а не мне. Мы карыстаемся той жа тэлефоннай сеткай і адчуваем, дарэчы, тыя ж нязручнасці, што і іншыя абаненты. Што ж датычыць «адназначнай» рэакцыі некаторых на «шумы», скажу гэтак жа адназначна: сацыялістычная законнасць, павага да правоў і законных інтарэсаў грамадзян — непахісны прынцып дзейнасці органаў КДБ.
— На жаль, у нашай гісторыі гэты прынцып не заўсёды строга захоўваўся… Як бы вы вызначылі месца і ролю органаў дзяржаўнай бяспекі ў прававой дзяржаве? Ці перабудоўваюцца самі органы КДБ?
— Я лічу, што ва ўмовах прававой дзяржавы роля органаў дзяржбяспекі не змяншаецца, а толькі больш дакладна заканадаўча акрэсліваюцца іх функцыі па абароне бяспекі дзяржавы. КДБ застаецца яе органам, чыя дзейнасць скіравана перш за ўсё на апярэджванне падрыўных акцый спецслужбаў пр’аціўніка. Дзейнасць гэта, падкрэслю, строга кантралюецца і накіроўваецца органамі ўлады і партыяй.
А перабудоўвацца мы пачалі не сёння і не ўчора. Адзначу, што і да красавіка 1985 года ў рэспубліцы і вобласці ў дзейнасці органаў дзяржаўнай бяспекі не было фактаў неабгрунтаванага прыцягнення да крымінальнай адказнасці, праследавання за іншадумства. Асабліва адзначу і тое, што нашы супрацоўнікі ніяк не заплямілі сябе сувяззю з карумпіраванымі элементамі.
Але цяперашнія пераўтварэнні ў грамадстве патрабуюць пераасэнсавання і абнаўлення многіх бакоў і нашай дзейнасці, крытычнага аналізу вопыту. Вучымся эфектыўна працаваць ва ўмовах дэмакратызацыі, як і ўсё грамадства. Сёння акцэнт ва ўсё большай ступені пераносіцца на прафілактычную работу, на прадухіленне дзяржаўных злачынстваў. Згадзіцеся, гэта адпавядае духу дэмакратызацыі.
— Ну, а якія вынікі такой прафілактыкі? Чым пагражае чалавеку выклік у КДБ на «прафілактаванне»?
— Калі ён сышоў з небяспечнай дарогі, якая магла прывесці да злачынства, — нічым. Ніякіх абмежаванняў на правы грамадзяніна, яго дзейнасць такая прафілактыка не накладае.
— Ці інфармуюць органы КДБ адміністрацыю прадпрыемства, дзе працуе чалавек, аб праведзенай з ім прафілактычнай рабоце?
— Ні ў якім разе.
— А калі адміністрацыя сама звернецца за такімі звесткамі да вашых службаў?
— Maгy запэўніць: ніякіх звестак яна не атрымае. Узаемаадносіны адміністрацыі з працоўнымі — па-за межамі нашай кампетэнцыі. Наша сфера, паўтару, — абарона бяспекі дзяржавы.
— Прафілактыка — прафілактыкай, але ж ёсдь, мусіць, у чэкістаў вобласці і іншыя функцыі. Ну, скажам, з публікацый апошняга часу мы даведаліся аб існаванні Ляфортаўскага следчага ізалятара КДБ. Дзе размяшчаецда такога роду ўстанова ў нашай вобласці? Што можна сказаць аб умовах і характары яе дзейнасці?
— Вымушаны вас расчараваць: у нашага ўпраўлення следчага ізалятара няма.
— Ці былі ў апошні час у вобласці асобы, асуджаныя па справах, якія ўзбуджаліся супрацоўнікамі УКДБ? Якія ўзаемаадносіны ў вашых следчых з пракуратурай? Як наогул кантралюецца захаванне законнасці органамі КДБ?
— У апошнія гады нашым упраўленнем крымінальныя справы не ўзбуджаліся. Нашы следчыя ўдзельнічалі ў расследаванні крымінальных спраў у іншых рэгіёнах краіны, у прыватнасці, ва Узбекскай ССР, у Закаўказзі на хабарнікаў, раскрадальнікаў і кантрабандыстаў. Сёлета двое нашых следчых уваходзілі ў састаў групы, якая працавала ў Азербайджане ў сувязі з міжнацыянальнымі канфліктамі. Цяпер яшчэ адзін — у камандзіроўцы ў Нагорным Карабаху. Спраў хапае…
Магу сказаць, што з удзелам следчых нашага ўпраўлення дзяржаве вернуты буйныя грашовыя сумы і каштоўнасці. Так, напрыклад. Па адной са спраў аб хабарах, якая вялася маскоўскімі чэкістамі, нашымі супрацоўнікамі былі знойдзены ў тайніку ў г. Чэрыкаве ў сваякоў абвінавачваемага і канфіскаваны грошы і каштоўнасці на суму 125 тысяч рублёў.
А нашы ўзаемаадносіны з пракуратурай рэгламентуюцца Крымінальна-працэсуальным кодэксам. Пракурорскі нагляд за следствам і дазнаннем у органах КДБ нічым не адрозніваецца ад парадку такога нагляду ў міліцыі і пракуратуры. Без санкцыі пракурора мы не можам арыштаваць чалавека, правесці вобыск. Пракурор мае права ўдзельнічаць пры ўсіх следчых дзеяннях і яго ўказанні абавязковыя для выканання нашымі следчымі. Так што і тут ніякага «арэолу таямнічасці», ніякіх «асобых правоў».
— Сярод часткі насельніцтва бытуе думка: маўляў, цяпер, калі на арбітах — разведвальныя спадарожнікі, а на зямлі — палітыка публічнасці, у нас няма чаго засакрэчваць, «гуляць у сакрэтнасць»… Вашы адносіны да такіх поглядаў?
— Сапраўды, апошнім часам такія погляды ўзніклі. У аснове іх, на маю думку, скажоныя ўяўленні аб тых звестках, якія складаюць дзяржаўную і службовую тайну. Безумоўна, новае мысленне, публічнасць прыадчынілі сёння заслону сакрэтнасці над многім з таго, што раней было недасягальна для большасці грамадзян. Цяпер тэлерэпартажы з сакрэтных ракетных баз паказваюць… Згодны, што раней многія ведамствы часта стваралі дадатковыя штучныя праблемы ў рабоце з інфармацыяй, у яе выкарыстанні ў навуцы і прамысловасці. Між іншым, абарона такіх «сакрэтаў» абыходзілася ў капеечку.
Але не будзем наіўнымі. У кожнай дзяржавы былі і застаюцца сапраўдныя сакрэты — у галіне палітыкі, абароны, навукі, тэхнікі… «Вольныя» адносіны да іх могуць нанесці значны ўрон краіне, нават ускладніць міждзяржаўныя адносіны. Вы, мусіць, чыталі ў прэсе, што ў апошнія гады органамі дзяржбяспекі выкрыты шэраг агентаў разведак заходніх краін з ліку савецкіх грамадзян, якія сваімі дзеяннямі нанеслі вялікі ўрон абаронным і эканамічным інтарэсам краіны. На яго кампенсацыю пайшлі нашы з вамі «жывыя» грошы. Вось і падумайце: ці выгадна абараняць сакрэты. Нельга толькі, каб пільнасць ператваралася ва ўсеагульную падазронасць, шпіёнаманію. Трэба проста па-гаспадарску адносіцца да таго матэрыяльнага, інтэлектуальнага, інфармацыйнага багацця, якое мы маем.
— Але ж на Захадзе з сакрэтамі, кажуць, прасцей…
— Прабачце, не пагаджуся. Пры бачнай адкрытасці пытанні абароны фірменных і дзяржаўных інтарэсаў пастаўлены там вельмі жорстка. Дарэчы, гэта добра ведаюць тыя з жыхароў вобласці, хто выязджаў за мяжу па службовых справах. Я скажу, тут і нашым міністэрствам ёсць чаму павучыцца. Мяркую, Закон аб дзяржаўнай бяспецы, які распрацоўваецца, паставіць гэту работу на строга прававую аснову.
— Ці даводзілася магілёўскім чэкістам спыняць зняважлівыя адносіны да дзяржаўных сакрэтаў?
— За апошнія гады супрацоўнікамі ўпраўлення было выяўлена некалькі прадпасылак да ўцечкі сакрэтнай інфармацыі на аб’ектах вобласці. Але меры былі прыняты своечасова, абышлося без непажаданых вынікаў.
— Дастаўляюць клопаты вашым службам замежныя грамадзяне, якія пражываюць у вобласці, у прыватнасці, в’етнамскія?
— Думаю, куды больш клопатаў ад узаемаадносін некаторых в’етнамскіх рабочых з не лепшай часткай нашай моладзі ў органаў унутраных спраў вобласці.
— Яшчэ пытанне. Нядаўна адзін з важных сакрэтаў вашай «фірмы» публічна раскрыў… сам старшыня КДБ СССР В. А. Кручкоў: у сістэме органаў КДБ створана новае падраздзяленне — упраўленне па абароне савецкага канстытудыйнага ладу. Ці памяняецца ў сувязі з гэтым структура органаў у вобласці?
— Яна ўжо зменена. Скасаваны аддзел, які займаўся барацьбой з ідэалагічнымі дыверсіямі праціўніка, створана падраздзяленне па абароне савецкага канстытуцыйнага ладу. У гэтым, як зазначыў В. А. Кручкоў у інтэрв’ю «Известиям», «адзін з элементаў істотнай перабудовы ў дзейнасці органаў дзяржбяспекі».
— Калі я правільна зразумеў, само па сабе ідэйнае іншадумства цяпер не будзе прыцягвадь ўвагу КДБ?
— Так. Задачы новага падраздзялення — зрыў задум спецслужбаў праціўніка па стварэнню і выкарыстанню ў антыканстытуцыйных мэтах арганізаваных антыдзяржаўных груповак у краіне, папярэджанне і спыненне злачынных дзеянняў асоб, якія імкнуцца насільным шляхам звергнуць або змяніць савецкі дзяржаўны і грамадскі лад. Наш клопат таксама — выкрыццё і спыненне тэрарыстычных акцый, прадухіленне масавых беспарадкаў і іншых супрацьзаконных праяў экстрэмісцкага характару, у тым ліку накіраваных на распальванне міяжнацыянальнай варожасці. Кіруемся мы ў гэтай рабоце толькі законам, і ў першую чаргу Канстытуцыяй CCCР, узаемадзейнічаем з іншымі праваахоўнымі органамі, развіваем кантакты з працоўнымі калектывамі.
— Нямала чутак аб праблеме ўзаемаадносін КДБ і нефармальных арганізацый…
— А вы бачыце тут нейкую «праблему»? Нашы органы нефармальнымі, самадзейнымі аб’яднаннямі не займаюцца. Але, як грамадзянін, я вітаю дзейнасць тых з іх, якія імкнуцца падтрымаць перабудову, абудзіць творчую, палітычную актыўнасць людзей, скіраваць яе на абнаўленне грамадства.
Разам з тым, мы не можам не ўлічваць, што спецслужбы праціўніка ставяць задачай з грамадскіх рухаў, што фарміруюцца ў краіне, стварыць апазіцыйную, антысацыялістычную плынь, вычленіць антысавецкае падполле. У такіх выпадках таксама будзем кіравацца законам.
— Зараз шырока публікуюцца творы савецкіх і былых савецкіх, а таксама замежных аўтараў, якія адносна нядаўна лічыліся «ідэалагічна шкоднымі» і забараняліся для распаўсюджвання. Вашы асабістыя адносіны да такой літаратуры?
— Чытацкія ці прафесіянальныя? (Смяецца). Як заўзяты чытач, скажу, што мастацкія вартасці такіх твораў вельмі розныя. Наогул, асабіста ў мяне складваецца ўражанне, што сёння кан’юнктурныя шоры, ігра на цікаўнасці да «забароненага плода» перашкаджаюць некаторым выдаўцам цвяроза разгледзець сапраўдную мастацкую каштоўнасць значнай часткі такой літаратуры. Вось і ўспыхваюць «класікі на гадзіну». Да таго ж — гэта асабіста мая думка — сутнасць рада такіх кніг была і засталася антысавецкай, іншая справа, што больш цярпімымі сталі і заканадаўства, і грамадская думка. Але паколькі ў закона прэтэнзій да такіх выданняў няма — так сказаць, прафесійнай цікаўнасці яны для мяне не ўяўляюць.
— Перамены ў грамадстве ўнеслі шмат новага ў нашы адосіны да рэлігіі. Як гэта адбіваецца на ўзаемаадносінах УКДБ і рэлігійных арганізацый на тэрыторыі вобласці? Што вы думаеце аб рашэнні вярнуць веруючым Храм Трох Свяціцеляў у Магілёве (цяперашні клуб завода «Строммашына»)?
— Да дзейнасці рэлігійных арганізацый УКДБ адносін не мае. Але мы не можам быць абыякавымі да асоб, якія праводзяць варожую дзейнасць над прыкрыццём рэлігіі. Нашы дзеянні адносна такіх грамадзян вызначаюцца не іх рэлігіннай прыналежнасню, а заканадаўствам.
Вяртанне культавага будынка царкве лічу справядлівым, гэта пазітыўная з’ява.
— У гісторыі органаў дзяржаўнай бяспекі былі не толькі гераічныя, ганаровыя старонкі. Цяпер мы ўсё больш пазнаём і аб іх ролі ў правядзенні палітыкі масавых неабгрунтаваных рэпрэсій у гады сталінскага беззаконня. Ці не давіць гэты выкрываемы груз мінулага на сённяшняе пакаленне чэкістаў?
— Па-першае, я лічу немагчымым праводзіць нейкія паралелі паміж сумна вядомай дзейнасцю НКУС і НКДВ у тыя змрочныя часы і работай сучасных органаў дзяржбяспекі. Тут няма нічога агульнага. Сённяшнія супрацоўнікі УКДБ — такія ж савецкія людзі, і чаму іх адносіны да страшных беззаконняў 30—40-х і пачатку 50-х гадоў павінны адрознівацца ад вашых адносін, ад адносін партыі? Скажу нават больш. Удзел у рабоце па рэабілітацыі бязвінных ахвяр рэпрэсій, уважлівае знаёмства з дакументамі таго часу аказвае на нашых супрацоўнікаў велізарны выхаваўчы, эмацыянальны, псіхалагічны ўплыў. Калі яны бачаць, як тоненькая папка з некалькімі беззмястоўнымі. спехам складзенымі паперкамі служыла падставай для пазбаўлення чалавека волі, а то і жыцця, — мае калегі глыбей, я б сказаў — больш асабіста — разумеюць сваю адказнасць за строгае захаванне патрабаванняў закона ў сваёй работе, за дастойнае выкананне няпростай місіі, ускладзенай на нас народам.
— Калі можна, больш падрабязна пра дзейнасць УКДБ па аднаўленню справядлівасці ў адносінах да неабгрунтавава рэпрэсіраваных грамадзян…
— Такую работу органы дзяржбяспекі вядуць, пачынаючы з сярэдзінны 50-х гадоў. Працягвалася яна і пазней, асабліва актывізавалася сёлета. Але падкрэслю: ніколі не спынялася.
Пасля вядомых рашэнняў партийных органаў і прыняцця Указа Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 16 студзеня 1989 года аб дадатковых мерах у гэтай сферы практычна ўвесь аператыўны састаў УКДВ і следчыя ўключаны ў работу па перагляду архіўных крымінальных спраў на асоб, якія былі неабгрунтавана рэпрэсіраваны пазасудовымі органамі. Цяпер гэтая работа блізкая да завяршэння. Перагледжаны справы і рэабілітаваны 7755 чалавек.
Акрамя таго, нашы следчыя разам з работнікамі пракуратуры пераглядаюць крымінальныя справы і на асоб, якія былі асуджаны судамі і ваеннымі трыбуналамі ў той перыяд. За апошнія два гады расследаваны зноў адкрытыя абставіны ў адносінах 178 чалавек, якія былі асуджаны з 1929 па 1951 год. У выніку пераважная большасць гэтых людзей рэабілітавана. У іх ліку і ўрач з Мсціслава Барысовіч, былы ваеннаслужачы Шчарбіна, жыхар Магілёўскага раёна Аляксееў і многія іншыя.
— Прабачце, вы сказалі: «пераважная большасць». Значыць, былі і адмаўленні ў рэабілітацыі?
— Нельга, каб «канвеер рэпрэсій» сталінскіх часоў змяніўся цяпер на такі ж аўтаматычны «канвеер рэабілітацый». Падкрэслю, уважліва пераглядаецца кожная справа. Бываюць і спробы спекуляваць на адносінах грамадства да рэабілітацыі. Так, дабіваўся яе нейкі Лосеў, асуджаны ў 1947 годзе за здраду Радзіме ў час Вялікай Айчыннай вайны. Пасля крапатлівага дадатковага расследавання ўстаноўлена, што Лосеў служыў у гітлераўцаў начальнікам валасной паліцыі ў Чэрыкаўскім раёне. Незадоўга перад вызваленнем раёна быў захоплены партызанамі. У час службы ў паліцыі ніякай дапамогі народным мсціўцам не аказваў. Матэрыялы расследавання былі прадстаўлены ў ваенную пракуратуру Беларускай ваеннай акругі, якая адмовіла Лосеву ў просьбе аб рэабілітацыі.
Той жа інстанцыяй адмоўлена ў рэабілітацыі і нейкамў Пацкевічу, асуджанаму ў 1946 годзе за здраду Радзіме. Дадатковае расследаванне паказала, што нейкі час ён быў у партызанах. Але ў цяжкі перыяд дэзерціраваў з атрада і перайшоў на службу да ворага.
Падкрэслю, што ўся гэта работа вядзецца ў цесным кантакце з органамі пракуратуры. Некаторыя крымінальныя справы даваеннага часу не захаваліся. У такіх выпадках па ўказанню органаў пракуратуры нашы следчыя аднаўляюць іх. Можаце сабе ўявіць, наколькі складаная гэта работа. Сёлета, напрыклад, былі адноўлены архіўныя крымінальныя справы на рэпрэсіраваных Вінковіча, Квяткоўскага, Юргілевіч, Мельцара, памянутага мной Шчарбіну… Усе яны рэабілітаваны.
— А як вы ўзаемадзейнічаеце з камісіяй абкома КПБ па дадатковай праверцы матэрыялаў, звязаных з рэпрэсіямі?
— Самым цесньш чынам. I не толькі з камісіяй абкома, а і з гарадскімі, раённымі партыйнымі органамі. Туды таксама звяртаюцца грамадзяне з прычыны рэабілітацыі, вяртання неабгрунтавана канфіскаванай маёмасці, аднаўлення партыйнасці. Мы даём усю неабходную інфармацыю, аказваем патрэбную дапамогу. Наогул, якіх-небудзь праблем ва ўзаемадзеяннях з партыйнымі, савецкімі, пракурорскімі, судовымі органамі па аднаўленню справядлівасці адносна неабгрунтавана рэпрэсіраваных я не бачу.
— Ці звярталіся ва ўпраўленне за дапамогай тыя нефармальныя арганізацыі, якія таксама паставілі праграмнай мэтай барацьбу за аднаўленне справядліваеці да ахвяр сталінскіх рэпрэсій?
— Сёлета парткамісіяй абкома КПБ нам быў перададзены падрыхтаваны магілёўскім аддзяленнем «Мартыралога Беларуси» спіс асоб, якія, на думку актывістаў гэтай нефармальнай арганізацыі, былі неабгрунтавана рэпрэсіраваны ў 30-я гады. У працэсе ўважлівай работы з матэрыяламі, якія ў нас ёсць, мы ўстанавілі, што прыкладна палавіна грамадзян з гэтага спіса сапраў’ды пацярпела бязвінна. Усе яны цяпер рэабіяітаваны. Частка прозвішчаў была указана недакладна, з-за чаго немагчыма аказалася знайсці матэрыялы на іх. А сярод астатніх былі выяўлены асобы, якіх судзілі за агульнакрымінальныя злачынствы, а таксама і тыя, хто наогул не прыцягваўся да крымінальнай адказнасці, гэта значыць трапілі ў даны спіс памылкова. Хачу падкрэсліць, што мы аднолькава ўважліва правяраем матэрыялы, звязаныя з рэпрэсіямі, незалежна ад таго: з афіцыйных ці нефармальных крыніц паступіла да нас запытанне. Асаблівая ўвага, бадай, — просьбам родных і блізкіх пацярпеўшых. Што датычыць дзейнасці «Мартыралога», то асабіста ў мяне складваецца ўражанне, што гэтую арганізацыю пытанні, аб якіх мы гаворым, апошнім часам цікавяць мала…
— Гаворачы аб рэабілітацыі, вы закранулі тэму вайны. Ваенныя злачынцы, іх выкрыццё і пакаранне — гэта таксама ваша кампетэнцыя?
— Сапраўды, ва ўпраўленні расследаваліся крымінальныя справы на ваенных злачынцаў. Аб некаторых з іх паведамлялася ў друку. Нагадаю, што нашымі супрацоўнікамі былі адшуканы, а потым судовымі органамі асуджаны карнікі з 11 -га і 57-га ахоўных батальёнаў СС, іншых карніцкіх фарміраванняў, якія ўдзельнічалі ў масавых знішчэннях мірных савецкіх грамадзян на тэрыторыі Беларусі. Акрамя таго, напачатку 80-х гадоў была задакументавана злачынная дзейнасць супрацоўнікаў германскай тайнай палявой паліцыі, якая ў 1943—1944 гадах знаходзілася ў Магілёве. Па нашых матэрыялах адзін з іх, Паланд, быў адшуканы нашымі інямецкімі сябрамі на тэрыторыі ГДР і за злачынствы супраць савецкага народа асуджан судовымі органамі ГДР.
— Так, жахі вайны грамадства не забывае. Але сёння ў яго — яшчэ адзін боль — арганізаваная злачыннасць. Які ўдзел прымаюць у барацьбе з ёй магілёўскія чэкісты?
— У адпаведнасці з вядомай пастановай Вярхоўнага Савета СССР мы ўдзельнічаем у рабоце часовага камітэта па барацьбе са злачыннасцю, пашырылі ўзаемадзеянне з іншымі праваахоўнымі органамі. Гэта не магло не адбіцца і на выніках. За тры месяцы пасля прыняцця пастановы органамі ўнутраных спраў з улікам нашых даных арыштаваны шэраг асоб, якія займаліся рэкетам, парушалі правілы аб валютных аперацыях. У бліжэйшы час заканчваецца следства па дзвюх крымінальных справах, матэрыялы будуць перададзены ў суд. У полі нашага зроку знаходзіцца яшчэ рад асоб. Паверце, намаганні па барацьбе з арганізаванай злачыннасцю мы нарошчваем, але — нават улічваючы вялікую цікаўнасць грамадства да гэтай сапраўды балючай праблемы — весці размову аб матэрыялах, якія знаходзяцца ў працэсе праверкі, яшчэ рана. Будуць крымінальныя справы— будзе і інфармацыя…
— Тады няхай гэта стане тэмай настўцнага інтэрв’ю… УКДБ змагаецца з распаўсюджваннем наркотыкаў у вобласці?
— Мы гэту праблему разглядаем з пункту гледжання іх кантрабанднага ўвозу ў СССР. Скажу толькі, што сігналы па гэтай лініі ёсць, вядзецца праверка.
— Некаторыя кіна- і літаратурныя творы сфарміравалі ў часткі людзей стэрэатып супрацоўніка КДБ як «таямнічага маўклівага супермена». Як ён суадносіцца з рэальнасцю?
— Дрэнныя творы — дрэнны стэрэатып. Пакінем «суперменаў» гэткай літаратуры і звернемся да маіх калег, жывых людзей. Вядома, прафесія накладвае пэўны адбітак на кожнага. Асноўная частка нашай дзейнасці — контрразведвальная аператыўная работа, якая патрабуе творчага падыходу, нестандартнага мыслення, якраз адмаўлення ад стэрэатыпаў. Патрабаванні Ф. Э. Дзяржынскага да чэкіста — халодная галава, гарачае сэрца і чыстыя рукі — застаюцца актуальнымі. Адбор у нас даволі суровы. Наш супрацоўнік павінен быць ідэйна загартава ным, адданым сацыялістычнай Радзіме, інтэлектуальна і фізічна развітым, прафесіянальна падрыхтаваным, мець высокія маральныя якасці, шырокі кругагляд.
— А як трапляюць на работу ў органы дзяржбяспекі?
— КДБ сярод нямногіх дзяржаўных органаў дадзена права адбору ў індывідуальным плане на дзелавых, палітычных, асабістых якасцях — з улікам асобага характару нашай дзейнасці. Да нас прыходзяць працаваць асобы па рэкамендацыях партыйных, камсамольскіх, грамадскіх арганізацый, працоўны калектываў, якія маюць вопыт практычнай работы людзьмі. Як правіла, з вышэйшай адукацыяй. Кожны супрацоўнік, які запрашае кандыдата для работы ў органах КДБ, нясе персанальную адказнасць за рэкамендаванага чалавека. Часта маладыя людзі, асабліва пасля службы ў пагранвойсках, звяртаюцца да нас самі. Многія з іх пасля праходжання вучобы становяцца чэкістамі.
— Ці многа атрымліваюць супрацоўнікі УКДБ?
— Ну, якое цяпер інтэрв’ю без такога пытання? Супрацоўнікі КДБ састаяць на сапраўднай вайсковай службе. У сувязі з гэтым грашовае ўтрыманне, выслуга год, пенсіённае забеспячэнне і г. д. вызначаюцца ў адпаведнасці з нарматывамі, якія ўстаноўлены для ваеннаслужачых Савецкай Арміі. Нейкімі іншымі асобымі льготамі мы не карыстаемся.
— Задаволены вы ўзроўнем тэхнічнага забеспячэння УКДБ?
— Хацеў бы я бачыць такога кіраўніка. Вядома, не вельмі задаволены. Мы сёння, як і іншыя арганізацыі маем патрэбу ў аргтэхніцы, персанальных камп’ютэрах, якія дазволяць пазбавіць нашых супрацоўнікаў ад неэфектыўнай канцылярскай работы, зробяць іх працу сапраўды творчай…
— Як вы самі трапілі ў органы дзяржаўнай бяспекі?
— Наогул я па прафесіі педагог. У 1947 годзе працаваў настаўнікам у пачатковай школе. Потым нейкі час быў работнікам Плешчаніцкага райкома камсамола. 3 верасня 1949 — курсант школы органаў дзяржаўнай бяспекі. У гэтых сарака гадах — шлях ад малодшага лейтэнанта да генерал-маёра.
— А што змяшчаюць гэтыя сорак год чэкіста-прафесіянала?
— Рознае. Але, думаю, старонкі газеты — не месца для самарэкламы.
— У рэдакцыі працавала жонка аднаго з вашых супрацоўнікаў. Мне здавалася, шті іх сямейнае жыццё не было вельмі лёгкім…
— Mary пагадзіцца з вашымі назіраннямі. Быць жонкай чэкіста, асабліва напачатку яго службы, — доля не самая ўдзячная. Ненарміраваны рабочы дзень, рэдкія выхадныя разам, пастаяінная ўнутраная гатоўнасць мужа да раптоўнага задания — гэтыя і іншыя спецыфічныя моманты работы чэкіста нялёгкім бярэмем кладуцца на плечы і яго жонкі. Дадайце сюды часам і бытавую, жыллёвую неўладкаванасць. Па мятаю, у нашай сям’і было ўжо двое сыноў, а жылі мы ў драўляным шчытавым доме, дзе зімой тэмпература ўнутры пакоя была роўнай вонкавай… Мы вельмі ўдзячныя нашым жонкам за іх і цярпенне, чуласць, цеплыню.
— Чым займаецца генерал Канановіч у вольны ад службы час?
— Колькі яго, таго часу!.. Я ўжо казаў: вельмі люблю чытаць, за доўгія гады сабраў нядрэнную бібліятэку, і кнігі ў нашай сям’і не для прыгажосці. Даўні і верны прыхільнік шахмат. Ну, і яшчэ — рыбная лоўля. Дарэчы, гэта захапленне многіх нашых супрацоўнікаў. I найбольш каштоўны ўлоў — не акунькі ды плотка, а псіхалагічная разняволенасць, адпачынак душы…
Гутарку вёў А. ТАРПАЧОЎ.