Бунцэвіч, Надзея. Страчаны рай паводле Ёнэска : [у сераду ў Магілёўскім абласным драматычным тэатры адкрыўся ХІІІ Міжнароджны форум «М@rt-кантакт»] / Надзея Бунцэвіч // Культура. — 2018. — 24 сакавіка. — С. 9.
У сераду ў Магілёўскім абласным драматычным тэатры адкрыўся XIII Міжнародны форум “М@rt-кантакт”. Яшчэ за пару гадзін да афіцыйных прамоў у перадфестывальнай праграме быў паказаны “Ліпень” — свежая пастаноўка п’есы Івана Вырыпаева, ажыццёўленая галоўным рэжысёрам театра Саўлюсам Варнасам. Другая яго прэм’ера — “Прага i голад” паводле Эжэна Ёнэска — прайшла менш чым за тыдзень да фэсту, 15 i 16 сакавіка. Зайздросная прага да мастацтва!
Надзея БУНЦЭВІЧ
З гэтага твора румынска-французскага класіка авангарду магчыма зрабіць што заўгодна: тэатр абсурду, палітычную сатыру, нават фарс, які выкрывае таталітарызм. Але рэжысёр невыпадкова лічыць “Прагу i голад” найлепшай п’есай XX стагоддзя: “Яе можна ставіць бясконца. I штораз па-рознаму, знаходзячы ўсё новыя i новыя сэнсы i адценні”.
Значна скараціўшы тэкст i зрабіўшы ўласную сцэнічную рэдакцыю п’есы, Саўлюс Варнас дадае да назвы не столькі жанравую, колькі семантычную расшыфроўку (дакладней, “зашыфроўку”) — “цуд вясны”. I паказвае нам нранікнёную прытчу, азораную неверагоднай прыгажосцю, святлом, каханнем, міфалогіяй: пра пошукі ўласнага “я”, самавызначэнне асобы. Атрымліваецца амаль біблейская гісторыя пра страчаны рай. Як тлумачыцца ў праграмцы, герой “збягае ад невыноснай паўсядзённасці, трагедыі звыклага жыцця з яго прэснымі пачуццямі” і выпраўляецца за “мрояй пра каханне”. Але ж ці знаходзінь тое, што шукаў? Або, мусіць, не там шукаў, дзе трэба было?
Хтосьці можа інтэрпрэтаваць убачанае як дыдактычную навуку. Няма чаго, маўляў, ездзіць ва ўсялякія там Швейцарыі з іх горным паветрам (а гэтая краіна згадваецца ў п’есе і спектаклі). I не варта сыходзіць ад жонкі (Мары-Мадлен — Аляксандра Афанасьева), якая ахінае мужа клопатам, літаральна ногі яму мые. Але пасыл спектакля, падаецца, усё ж больш філасофскі: шукаючы шчасця, рабіце гэта найперш у сабе. Бо шчасце не звонку — знутры.
Адчуванне прагі да чагосьці незвычайнага ўзнікае адразу, ледзь трапляеш у залу. Першая палова партэра заця гнута блакітнай тканінай. Адгуль, бы з нетраў зачараванага возера або багны (колькі ў любога народа паданняў пра такія месцы!), будуць з’яўляцца героі. А ў праходзе па цэнтры партэра усталяваны подыум — накшталт таго, які бывае на модных паказах, толькі крыху нахілены. У спектаклі ён замяняе ложак, стол, вялізную магільную пліту, уваход у склеп-бункер — асацыятыўных шэрагаў, як заўсёды ў Варнаса, безліч.
Бліжэй за ўсё да гледачоў — друкарская машынка. Яе стракатанне, імкліва аддічваючы імгненні, становіцца адным з лейтматываў спектакля. Яно наводзіць на думкі і пра хуткаплыннасць часу, і пра механічнае ўспрыняцце намі жьвдця, якое ператвараецца ў кагшеер. I пра тое, што герой, магчыма (хаця пра гэта нідзе не гаворыцца), — пісьменнік, творца, гэткі капрызны чалавек мастащва, якому не сядзіцца на месцы і хочацца лётаць. Невыпадкова перад яш адыходам жонка надзявае яму лётны шлем з акулярамі. А ў запаволеным тэмпе тыя гукі металічных клавішаў могуць ператварыцца ў стрэлы.
Зварот да самай размаітай тэатральнай палітры ахоплівае сусветнае мастащва розных відаў і эпох. Інтэртэкстуальнасць спектакля ажно “зашкальвае”: у ім можна знайсці адсылкі да “Маленькага прынца”, постаці Экзюперы, Дон Кіхота, Санча Панса, “Прытчы пра сляпых” Пітэра Брэйгеля Старэйшага, стужкі “Той самы Мюнхгаўзен” Марка Захарава, старажытнагрэчаскага тэатра з удзелам хору, які становіцца каментатарам падзей.
Саўлюс Варнас упершьіню супрацоўнічаў са сталічным рэжысёрам пластычнага тэатра Вячаславам Іназемцавым — кіраўніком знакамітага “ІнЖэста”. I гэта дало плён: творчы почырк абодвух пастаноўшчыкаў адразу відавочны, але грае новымі гранямі, бо тандэм узбагаціў індывідуальнасць кожнага з іх. Спектакль літаральна “дыхае” пластыкай, заварожвае расцягнутым на ўсю дзею прыемам запаволенай дзеі, неверагоднай касмічнасцю аповеду, дзе героі быццам страчваюць зямное прыцягненне. Рукі-ногі-целы артыстаў часам становяцца самастойнымі дзейнымі асобамі — уступаюць пластыка, часта далёкая ад побыту. А звязвае зямлю і неба, залу i сцэнічную прастору, антракт i дзею (якая абодва разы пачынаецца яшчэ да трэцяга званка) загадкавы Кітаец (Вадзім Арціменя), які, бы ў операх Рыхарда Вагнера, адыгрывае ролю “правадніка” між рознымі сусветамі.
Ну а сам спектакль, прэзентаваны напярэдадні магілёўскага форуму, стаў для гледачоў правадніком не толькі ў фестывальны струмень, але і ў свет сапраўднага тэатральнага мастацтва — сучаснага, крэатыўнага, нечаканага. I такога жыццёвага! Не ў сэнсе прамога “фатаграфавання” жыцця, а ў сэнсе стварэння новага “паралельнага” сусвету, які адлюстроўвае набалелыя праблемы гэтага. I вучыць прыгажосці ды роздуму, спалучэнне якіх і здольнае выратаваць чалавецтва, пачаўшы з унутра-нага свету кожнага асобнага яго прадстаўніка.