Міус, Ж. Дзе знаходзіцца рай?.. : [гутарка з беларускай пісьменніцай Ж. Міус] / Жанна Міус ; падрыхтавала Таша Шпакоўская // Літаратура і мастацтва. — 2022. — 22 ліпеня. — С. 16.
Вядомая дзіцячая пісьменніца, аўтар кніг вершаў і прозы Жанна Міус піша па-беларуску і па-руску. Па адукацыі яна — настаўнік роднай мовы і літаратуры. Сёння Жанна распавядае натхнёныя гісторыі пра адно са сваіх захапленняў, што з’яўляецца для яе магутным генератарам творчых ідэй і энергіі.
Адкуль у мяне з’явілася любоў да збірання грыбоў? Дык яна заўжды пульсуе ў маёй крыві! Я яшчэ не нарадзілася, а «паляўнічыя» інстынкты прырода ўжо ў мяне падмуркам заклала, праз бацькоў і дзядуль з бабулямі — усе-ўсе, без выключэння, гэтым займаліся з вялікаю ахвотай і азартам. А калі сур’ёзна, для мяне «ціхае» паляванне на грыбы — толькі падстава, каб апынуцца ў лесе…
Нарадзілася я на Мсціслаўшчыне ў вёсцы Капачы, аднак дзяцінства і юнацкія гады прайшлі на Чавускай зямлі — прыгожай, шчодрай і зараз ужо такой роднай. Вёска Дужаўка, што ўзгадавала маё захапленне лесам, ляжыць на высокім беразе Проні, адсюль такія краявіды перад вокам танчаць — душа трапеча і падскоквае ў замілаванасці. А назвы мясцовых лясоў, падзівіцеся: Шмат, Кудраўка, Гара-Балотца, Гарэлы мох, Барок, Лісічы роў, Вужарскі гаёк… І пра кожны тапонім складзена ў вяскоўцаў свая адметная, часам смешная, часам страшная, але нязменна захапляльная гісторыя. Лясы, як і людзі, сваё аблічча непаўторнае маюць.
У Лісічы роў — густы, цёмны і непрыветны бор, паскароджаны глыбезнымі раўкамі, — хадзіла ў дзяцінстве з бацькам. Без настрою хадзіла і не сказаць, каб шмат грыбоў адтуль прыносіла, але аднойчы выцягнула з пяску вялізны… кавалак сала!.. Пранырлівая рыжая хітруха, мабыць, прарыла лазок у чыюсьці вясковую камору, паласавалася як след, а затым вырашыла прыпасы і сабе на зіму зрабіць. А што, толькі людзям смакату такую ўжываць? А ліскам галоднымі па лесе бегаць?..
А назва Кудраўка, бадай, ад слова кудзеры. Таксама небяспечны лясок. Лісцвяныя дрэвы так паспляталіся з хваёвымі, што нагадваюць кудзеры нячэсанага абібока. Сумна і жахліва вачыма шэрых круглых балацінак углядваецца ў твар прышэльцам гэты загадкавы лес. Тут, безумоўна, шмат і грыбоў, і ягад, але брысці ў пошуках праз гушчынду — выпрабаванне яшчэ тое.
Іншая справа мае любімыя гайкі — Шмат і Вужарскі. У гэтыя наймілыя паселішчы бяроз я хадзіла нават адна, без бацькоў і сябровак, з хвастатай напарніцаю сабачага роду — Пальмай. Аж увечары магла адправіцца, перад самым захадам сонца — і нязменна набірала поўны кошык крэпенькіх крамяных баравічкоў і абабкаў. А колькі сюды з сяброўкамі прыходзілі — і злічыць немагчыма! Малым і так лепей грыб відаць, чым дарослым, а калі яшчэ палянка грыбная трапіцца, дык наогул на каленках па кожны грыбочак поўзаеш! Так-так, бывала і такое — па тры дзясяткі баравічкоў на адным месцы знаходзілі! Толькі ў маім дзяцінстве Вужарскі гай быў рэдкі, чысты, з ледзь прыкметнымі радамі малюпасенькіх ёлачак. А калі я завітала сюды праз паўтара дзясятка гадоў, нечакана заблукала… Уявіце, знаёмы да сантыметра бярозавы лес ператварыўся ў густы, непралазны ельнік, да таго ж яшчэ засмечаны неверагодна. Большасць беластволых прыгажунь спілавалі і вывезлі… Памятаю, села на пянёк і горка-горка расплакалася. Можа, гэта я лес былы аплаквала, а можа, сваё дзяцінства і шчаслівыя лясныя вандроўкі…
Але мае грыбагісторыі — гэта рэдка пра сум і слёзы, амаль заўжды пра вялізную радасць і задавальненне. А часам і смех, і ўспаміны на гады. Не верыце? А вось паслухайце. Паехалі мы з мужам у дальні лес, за Проню, па лісічкі, якіх там безліч. Пад’ехалі да ракі і аўтамабільчык свой на беразе пакінулі. Самі ж уброд перайшлі і на паляванне адправіліся. Добра мы тады назбіралі, асалоду атрымалі неверагодную. Лес рэдкі, чысты, лісічкі ў імху нізенькім крэпкія, таўстаногія, блішчаць здалёк, нібыта пятакі жоўтыя хтосьці рассыпаў. Поўныя вядзерцы неслі мы ў руках. Шчаслівыя… Толькі што гэта? Пады¬ходзім да краю лесу на высокі абрывісты бераг ля Проні і бачым неверагоднае: машынку нашу статак цялят у кола ўзяў і нешта там з ёй вытвараюць. Здалёк жа не бачна што. Заінтрыгаваныя пабеглі хутчэй пераходзіць раку і глядзець на гэтае дзіва. Як вы думаеце, што рабілі цяляты каля аўтамабіля? Яны яго… аблізвалі, нібыта лядзяш салодкі, альбо марожанае ў спёку. Давялося адганяць нахабных лізуноў, бо пастухі невядома дзе час бавілі, а затым адмываць лабавое шкло. Самі разумееце: з абсліненым шклом ехаць зусім не магчыма — бачнасці ніякай…
А колькі мы разоў, вандруючы па лясных мясцінах, правальваліся на аўтамабілі ў калдобіны і глыбокія лужына, а затым выкараскваліся з гразкай твані? І не злічыць! А колькі блукалі па лясах у пошуках выхаду?! Любы грыбнік «са стажам» прыгадае шмат «калягрыбных» гісторый, і найбольш такіх, дзе прысутнічаюць казачныя хаджэнні па адным заклятым месцы. Лесуну становіцца часам сумна — вось ён такім чынам і забаўляецца. А як яшчэ можна вытлумачыць той факт, што калі выходзіш з лесу, адбіцца ад грыбоў альбо ягад робіцца немагчымым? Так і кідаюцца пад ногі з лямантам: «А я? А мяне? Толькі ў твой кошык хачу-у-у!» Быццам напачатку гаспадар лесу кажа сабе ў вусы, пасмейваючыся: «Пахадзіце, пакланяйцеся мне ў пояс, а затым я пагляджу, як каго ўзнагародзіць!»
Два гады таму, захопленая фотапаляваннем на грыбы, пакінула аднаму лясному гаспадару адметны падарунак — смартфон. Прычым нятанны. Так што зараз яму весела, можа, так захапіўся, што і грыбнікоў перастаў за нос па зачараваным коле вадзіць. І да мяне, глядзіш, больш лагодным стане: прыеду ў наступны раз — на грыбныя месцы прывядзе.
Што ж тычыцца гатавання грыбоў — гэта не мой выпадак. Умею і супчык зварыць, і падсмажыць, але без фанатызму, без збірання ўсялякіх мудрагелістых рэцэптаў. Гатаванне — проза, а я — паэтка. Зайду часам у лес і запамятаю, чаго прыйшла, на прыгажосць лясную гляджу ўтрапёна, з дрэвамі абдымаюся, птушак-шчабятушак слухаю. Па сакрэце скажу: рай ёсць, і ён на зямлі, а дакладней — у цудоўным беларускім лесе!
Падрыхтавала Таша ШПАКОЎСКАЯ