Церахава, Н. У педагога-наватара ўсе дзецi даследчыкi : [выхавальнiк дашкольнiга цэнтра развiцця дзiцяцi № 1 Магiлёва Н. Я. Бiрукова] / Надзея Церахава // Настаўнiцкая газета. — 2016. — 17 мая. — С. 7.
«Вось ужо 25 гадоў любімая справа напаўняе маё жыццё радасцю, дорыць натхненне, дазваляе рэалізоўваць свае веды і мары, — гаворыць выхавальнік дашкольнага цэнтра развіцця дзіцяці № 1 Магілёва Наталля Яўгенаўна Бірукова. — Прафесію выбрала мэтанакіравана. Бясконца рада, што ёсць прызнанне заслуг: не толькі ўзнагароды за перамогі на прафесійных конкурсах, а перш за ўсё любоў і падзяка, якія я штодня бачу ў вачах сваіх выхаванцаў і іх бацькоў».
Крыніца пазітыўных
эмоцый
“3 дзяцінства памятаю пяшчотныя па- чуцці да сваёй першай выхавальніцы, — гаворыць Наталля Яўгенаўна. — Яе мяккі погляд, ласкавы голас, манеру прыгожа апранацца, а самае галоўнае, яе шчырасць у адносінах з дзецьмі. Ёй, як і маме, можна было даверыць усе свае таямніцы. Яна магла супакоіць кожнага малыша, абняць, пасадзіць яго да сябе на калені.
У нашай прафесіі сустракаюцца розныя людзі. Ёсць і выпадковыя, якія на працягу рабочага дня толькі і паглядаюць на гадзіннік з думкай: “Хутчэй бы дадому”. Ёсць і апантаныя, хто сапраўды ўключаны ў актыўную дзейнасць, праяўляе ўласную творчасць і зацікаўлівае ёй дзяцей. Узрост і вопыт работы на тэта не заўсёды ўплываюць. Сутнасць — у асабістых якасцях выхавальніка, у яго гатоўнасці развіваць дзяцей, адчыняць дзверы ў вялікі, яшчэ невядомы ім свет”.
Наталля Яўгенаўна прызнаецца, што работа з дзецьмі — галоўная крыніца яе пазітыўных эмоцый. Яе натхняе погляд даверлівых вачэй малышоў, іх адкрытая любоў да ўсіх і ўсяго, імкненне вучыцца, спасцігаць, тварыць.
“Ідзе час, мяняюцца падыходы да адукацыі дашкольнікаў, — адзначае Наталля Яўгенаўна. — Мае цяперашнія выхаванцы ўжо не такія сарамлівыя і маўклівыя, як ранейшыя. Яны ініцыятыўныя, разняволеныя, здольныя да актыўных дзеянняў і самастойных рашэнняў, лёгка прыстасоўваюцца да новай сітуацыі. Яны ўмеюць думаць творча і знаходзіць нестандартнее выйсце са складанай сітуацыі, могуць адстойваць свой пункт погляду, нават спрачацца па-разумнаму. Сталі іншымі і педагогі. Яны прызнаюць за кожным дзіцем яго правы: заставацца самім сабой і самому прарошчваць таленавітыя зярняткі ўласнай індывідуальнасці. Галоўная роля педагогаў — дапамагаць малышам атрымліваць сацыяльны вопыт. Сёння для гэтага існуе шмат новых тэхналогій і падыходаў, якія адпавядаюць сучасным патрабаванням да выхавання”.
Калі педагог сапраўды творчы, ён не будзе пасіўна замыкацца ў вузкім коле, а пачне дзяліцца вопытам, удзельнічаць у прафесійных конкурсах. Знамянальнай падзеяй для Наталлі Яўгенаўны стала перамога ў 2012 годзе ў раённым конкурсе “Лепшы выхавальнік”, а таксама ў абласным спаборніцтве “Лепшы па прафесіі”. Зараз яна ўдзельнічае ў Міжнародным конкурсе “Майстэрства без межаў”, які праходзіць у Санкт-Пецярбургу. Да яго педагог падрыхтавала эсэ пра сябе, распрацавала сцэнарый свята і гульню для дзяцей “Вандроўка па краінах СНД”. Прыкмеціўшы некалькі гадоў назад Наталлю Яўгенаўну падчас конкурсных выпрабаванняў, загадчык дашкольнага цэнтра развіцця дзіцяці № 1 Магілёва Таццяна Юр’еўна Швяцова запрасіла яе ў сваю ўстанову на работу. На той момант цэнтр ужо быў у ліку пераможцаў Рэспубліканскага конкурсу на лепшую дашкольную ўстанову года.
У 2012/2013 навучальным годзе, працуючы ў ДЦРД № 1, Наталля Яўгенаўна далучылася да рэспубліканскага эксперыментальнага праекта па тэме “Апрабацыя зместу дашкольнай адукацыі ў розных формах яго рэалізацыі”, а ў 2014—2016 — да рэспубліканскага эксперыментальнага праекта па тэме “Апрабацыя мадэлей арганізацыі адукацыйнага працэсу на платнай аснове ва ўмовах устаноў дашкольнай адукацыі”. Сёння выхавальнік працуе ў трупе з комплексам платных адукацыйных паслуг. Яе выхаванцам ад 4 да 7 гадоў. Дарэчы, ва ўстанове дзейнічаюць чатыры групы на платнай аснове, i ўсе яны вельмі запатрабаваны ў бацькоў. У iх меньшая, у параўнаннi са звычайнымi, напаўняльнасць (у кожнай групе 15 дзяцей), а заняткi праводзяцца па падгрупах. Бацькі плацяць за такія паслугі па 58 тысяч рублёў у дзень (без уліку харчавання малышоў).
“Побач са мной працуе памочнік выхавальніка, якая мае педагагічную адукацыю, — расказвае Наталля Яўгенаўна. — Яна мне вельмі дапамагае. Пакуль я, напрыклад, займаюся матэматыкай з адной падгрупай дзяцей, яна з другой падгрупай займаецца іншым відам дзейнасці”.
Наталля Яўгенаўна лічыць адной з найважнейшых задач развіццё мыслення дзяцей, іх інтэлектуальных здольнасцей праз стварэнне разнастайных сітуацый. На занятках з дзецьмі педагог выкарыстоўвае метады РТУ-ТРВЗ-тэхналогіі, даследчы, праблемнага навучання і метад праектаў. Асаблівую ўвагу педагог звяртае на падрыхтоўку дзяцей да чытання. Пры навучанні матэматыцы выкарыстоўвае палачкі Кюізенера і лагічныя блокі Дзьенеша, праводзіць логіка-матэматычныя гульні, дзякуючы чаму яе выхаванцы лёгка рашаюць прыклады, нават у межах 20. Выхавальнік распрацавала метадычнае забеспячэнне па логіка-матэматычным развіцці выхаванцаў з выкарыстаннем тэхналогіі інтэлектуальна-творчага развіцця В.В.Васкабовіча “Казачныя лабірынты гульні”. Для правядзення такіх заняткаў у цэнтры ёсць належнае адукацыйнае асяроддзе, набыты неабходныя дапаможнікі і наглядны матэрыял. Сваімі поспехамі ў гэтым кірунку педагог падзялілася з калегамі на абласных вучэбных курсах.
Мастацкае
эксперыментаванне
Педагог расказала аб перамогах сваіх выхаванцаў на гарадскіх і раённых конкурсах «На вачах ва ўсіх!” з праектамi “Агонь — сябар ці вораг” (Кацярыны Манько), “Мы памятаем! Мы ганарымся” (Кіры Барчанка). Даследчая работа выхаванкі Таццяны Далімаевай па тэме “Цуда-святло, якое ратуе жыццё” заняла 1-е месца ў абласным конкурсе “Я — даследчык”. Зараз пад кіраўніцтвам Наталлі Яўгенаўны пры актыўным удзеле бацькоў дзеці займаюцца новым праектам па вывучэнні правіл бяспекі ў побыце.
Са сваімі выхаванцамі Наталля Яўгенаўна таксама асвойвае новы кірунак дзейнасці па развіцці даследчай актыўнасці ў мастацкай дзейнасці. Гаворка ідзе аб мастацкім эксперыментаванні з рознымі відамі матэрыялаў, калі дзеці спрабуюць сябе ў ролі каларыстаў, мадэльераў, прыдумваюць арыгінальныя спосабы ўпрыгажэння розных прадметаў, сукенак для лялек, фантазіруюць над узорамі для тартоў і г.д. Выхавальнік разумев, што ў малодшым узросце дзяцей больш цікавяць магчымасці самых простых матэрыялаў: што з імі можна зрабіць, як, напрыклад, пакінуць след на паперы, а ў сярэднім з’яўляецца цікавасць да разнастайнасці дзеянняў — з алоўкамі, глінай, пластылінам, да сродкаў выразнасці сваёй творчасці з імі: як стварыць з дапамогай iх пэўную кампазiцыю, надаць ёй колер, форму. У старэйшым узросце выхаванцы мэтанакiравана i самастойна распрацоўваюць цікавыя мастацкія вобразы, ствараюць з падручных матэрыялаў яшчэ больш складаныя кампазіцыі з самымі разнастайнымі выразнымі сродкамі.
Для таго каб зацікавіць дашкольнікаў такой дзейнасцю, Наталля Яўгенаўна выкарыстоўвае рэбусы, загадкі, прыдуманыя ёй сітуацыі і праблемныя пытанні. У рамках адной тэмы, напрыклад, можа спытаць у выхаванцаў “Колькі музеяў у нашым горадзе?”, “Які з іх самы старажытны?”, “Як і навошта рэстаўрыруюць предметы?”, “Як вырабляюць гравюры?”, “Ці можна адлюстраваць чорнае на чорным?, «як адлюстраваць прыгажосць?”, “3 дапамогай якіх фарбаў мастакі малююць поры года?”, “Як стварыць партрэт мамы, не малюючы яе?”, “Як расказаць сябру аб апетытнасці вішнёвага пірага?”.
Несумненна, хтосьці з малышоў уявіць сябе на занятках вядомым мастаком, цудоўным расказчыкам або чараўніком з краіны адкрыццяў. Дзяўчынкі часам ператвараюцца ў “фарбачкі”, а хлопчыкі — ў “аловачкі”, сумесная творчасць аб’ядноўвае, і сяброўства паміж дзецьмі становіцца яшчэ мацнейшым.
На этапе падрыхтоўкі да мастацкага эксперымента дзеці спачатку назіраюць за працэсам стварэння карціны, скульптуры, малюнка. Затым даследуюць матэрыялы тактыльна (напрыклад, камяні, якія выкарыстоўваюць для стварэння скульптур), абмяркоўваюць, якія яны — гладкія або шурпатыя, а таксама магчымую колеравую гаму пры іх выкарыстанні. Малышы выконваюць таксама розныя практыкаванні, напрыклад, “Даведаемся пра таямніцу прадмета”, счытваюць з яго інфармацыю пры дэталёвым разглядзе. Дзіця спачатку можа разглядаць знаёмы прадмет (праз чароўную лупу) з усімі яго сколамі, пацёртасцямі, а затым фантазіруе і расказвае як мага больш пра тое, што з ім адбылося і каму ён належыць.
Для развіцця даследчай актыўнасці выхаванцаў Наталля Яўгенаўна выкарыстоўвае цікавыя адукацыйныя сітуацыі. Напрыклад, “Хованкі ў адбітку”. Дзеці разглядаюць іх, абмяркоўваюць іх выразнасць: на што яны падобны, ці можна параўнаць іхз казачнымі персанажамі, якія адбіткі можна назваць спалоханымі, вясёлымі і гарэзнымі, варожымі і агрэсіўнымі? Затым дашкольнікам прапануецца самім пакінуць сляды-адбіткі: прыдумаць ім цікавыя назвы, дамаляваць, па жаданні, самы незвычайны з іх, знайсці як мага больш розных спосабаў зрабіць гэта.
Для развіцця ўменняў спалучаць розныя сродкі выразнасці выкарыстоўваюцца гульнявыя практыкаванні. Напрыклад, “Прыдумаем пейзаж”. Выхаванцы праводзяць таксама доследы і эксперыменты. Напрыклад, па атрыманні розных колераў пры дапамозе спалучэння фарбаў акварэлі, гуашы, каляровых алоўкаў. Яшчэ адным кірункам, заснаваным на сінтэзе пазнавальнага і эстэтычнага з элементамі даследавання, з’яўляецца дзіцячая дызайн-дзейнасць. Дзеці прыдумваюць колеры для новых лакаў, памад для модных часопiсаў, дызайн пакояў, спартыўных залаў, для адзення, для прыгожага афармлення клумб. Актывiзаваць даследчую дзейнасць выхаванцам цэнтра дапамагаюць сучасныя інфармацыйныя тэхналогіі — камп’ютарныя гульні, дадаткі і праграмы, якія прадугледжваюць стварэнне чагосьці новага (макіяжу, інтэр’ера, мультфільмаў, паштовак) пры дапамозе спалучэння прапанаваных элементаў.
Якімі могуць быць першыя дзіцячыя даследаванні? Напрыклад, па правядзенні старажытных раскопак. Выхавальнік хавае прадметы ў скрыні з пяском, а дзеці знаходзяць іх, беражліва дастаюць, разглядаюць, абследуюць — чытаюць гісторыю кожнага прадмета, вызначаюць яго колер, форму, матэрыял, з якога зроблены, памер, элементы дэкору. Для больш дэталёвага абследавання экспаната можна выкарыстоўваць карткі актыўнасці. Яны дапамагаюць адказаць на пытанні “Хто і калі зрабіў прадмет?”, “Для чаго ён служыў і якую карысць прыносіў?”, “Сапраўдны тэта прадмет або копія?”, “Ці добра прыстасаваны ён для выканання сваёй функцыі?”, “Пры якіх умовах ён ствараўся?”, “3 чаго зроблены?”, “Ці можна параўнаць яго з сучаснымі прадметамі? “Чым ён каштоўны для музея?”, “Для дзяцей да чатырох гадоў можна выкарыстоўваць больш простыя мадэлі і задаваць, адпаведна, больш простыя пытанні.
У старэйшым дашкольным узросце можна найбольш поўна вывучыць якую-небудзь з’яву ці прадмет. I зрабіць тэта пры дапамозе праектнага метаду. Падрыхтоўка праекта звычайна пачынаецца з таго, што дзецям раздаюцца карткі з трыма пытаннямі: “Што мы ведаем?”, “Што мы хочам даведацца?”, “Як мы тэта будзем рабіць?”. У трупе праводзіцца апытанне і складаецца план работы над праектам. Збіраецца матэрыял, які выстаўляецца на агульны разгляд. Такім чынам ствараецца інфармацыйнае поле. Тэмы праектаў, як правіла, маюць інтрыгу: “Лінія ў прыродзе і мастацтве”, “Як нараджаецца карціна”, “Сакрэты святла і ценю”, “Дзе хаваецца прыгажосць”, “Хто прыдумаў узоры і арнаменты?” і інш. Праект можна афармляць у выглядзе альбома.
Вывучаючы, напрыклад, гісторыю пэўнага касцюма, выхаванцы Наталлі Яўгенаўны шукалі адказы на пытанні: “Што такое кашуля, андарак, пояс, шапка?”, “Хто прыдумаў гузікі?”, “Як мастакі адлюстроўвалі праз дэталі касцюма характер героя?”, “Ці можна па касцюмах людзей, апісаныху вядомыхтворах, пазнаць, у які час жылі гэтыя людзі?”, “Чым касцюм гарадскога жыхара адрозніваецца ад адзення вясковага чалавека?”, “Якія традыцыі ў адзенні насельніцтва розных краін існавалі раней?”. У працэсе работы над праектам дзеці знаёміліся з творамі выяўленчага мастацтва розных часоў, праслухоўвалі музычныя і літаратурныя творы, у якіх сустракалася інфармацыя па тэме, вывучалі прадметы народнага побыту.
Кожны праект важна давесці да аба роны, якую ажыццяўляюць самі дзеці. А бацькі на працягу ўсёй даследчай работы — у ліку першых памочнікаў і саюзнікаў выхавальніка.
* * *
Усіх выхаванцаў ДЦРД № 1 вылучаюць пазнавальная і даследчая актыўнасць, шырокі кругагляд і культура паводзін. Гэта адзначаюць многія педагогі і высокія госці, якія наведваюць цэнтр падчас мерапрыемстваў рознага ўзроўню, у тым ліку рэспубліканскіх. Не заўважыць шматлікія ўменні і здольнасці дашкольнікаў установы немагчыма. Дарэчы, менавіта яны, дзеці, трымаюць асноўную справаздачу перад гасцямі і адлюстроўваюць вопыт работы ўсяго калектыву цэнтра. Так, выхаванцы Наталлі Яўгенаўны дастойна выступілі перад прадстаўнікамі Дзіцячага Фонду ААН (ЮНІСЕФ), супрацоўнікамі Міністэрства адукацыі і многімі іншымі наведвальнікамі дашкольнага цэнтра.
Зразумела, факты такой станоўчай работы выхавальніка таксама не маглі застацца незаўважанымі. Наталля Яўгенаўна сёлета была адзначана падзячным лістом міністра адукацыі Рэспублікі Беларусь да Міжнароднага жаночага дня 8 Сакавіка. Інфармацыя аб напрацоўках педагога па развіцці даследчых здольнасцей выхаванцаў была ўключана ў рэспубліканскі відэафільм “Я крочу па краіне!” у цыкле “Будучыня Беларусi».