Лесюкова, І. Сумленне і гонар заўсёды маю… / Ірына Лесюкова // Бібліятэчны свет. — 2025. — № 1. — С. 29—32.
У лістападзе 2024 г. пайшоў з жыцця Віктар Іванавіч Арцем’еў. Да свайго дзевяноста восьмага дня нараджэння ён не дажыў чатыры месяцы. Віктар Іванавіч былы выкладчык Магілёўскага бібліятэчнага тэхнікума імя А.С. Пушкіна (зараз установа адукацыі «Магілёўскі дзяржаўны каледж мастацтваў»). У літаратурным і бібліятэчным асяроддзі ён прызнаны празаік, эссеіст, краязнаўца, біёграф і даследчык творчага скарбу літаратараў — ураджэнцаў Магілёўскага краю, з’яўляўся членам Саюза пісьменнікаў Беларусі і ганаровым ветеранам Беларускага грамадскага аб’яднання ветэранаў.
Віктар Іванавіч быў пастаянны чаканы госць у каледжы мастацтваў на мерапрыемствах патрыятычнага, духоўна-маральнага і літаратуразнаўчага напрамкаў, а таксама на пасяджэннях аб’яднання па інтарэсах «Інтэлектуальнае бібліяасяроддзе». На сустрэчах з маладзёжнай аўдыторыяй разважаў пра чалавечую годнасць, беларусаў, нашу культуру, літаратуру і мову, прадстаўляў уласны грамадзянскі погляд на падзеі Вялікай Айчыннай вайны і да зменаў у грамадстве, падкрэсліваў асаблівасці галоўнага закона нашай краіны, які абараняе нашы правы — Канстытуцыі, дзяліўся жыццёвай мудрасцю.
Адзін ты — чалавек,
А многа ўжо — людзі.
У чалавека — век,
У народа вечнасць будзе.
У людзей — краіна,
У ёй жыве народ,
Заве яе Айчынай.
Нарадзіўся доўгажыхар у шматдзетнай сям ’і ў Шклоўскім раёне на хутары Чарэйцаў Круг непадалёк ад в. Радзішына ў 1927 г. Любоў да сваёй маленькай радзімы, а гэта хутар толькі з шасці дамоў, павага да продкаў, бываліцы ад бабкі Хадоры і аднавяскоўцаў падштурхнулі яго правесці і апублікаваць шэраг краязнаўчых даследаванняў. Ён казаў «Трэба добра «ведаць гісторыю свайго роднага краю, яго паданні, паходжанні назваў, розных здарэнняў з удзелам землякоў, лёсаў гэтых людзей. Без такога ведання няма чалавека».
«Люблю я Радзіму, ад края да края…», -канстатаваў ён у вершы «Маё маленне». I сапраўды, гэтага дэвізу прытрымліваўся ў сваёй літаратурнай рэчаіснасці. Усе яго публікацыі насыпаны краязнаўчымі матывамі.
Да Радзімы, як да Бога,
Станаўлюся на калені,
I трымаю шчыра-шчыра,
Маё светлае маленне.
А яно йдзе з далячыні,
3 глыбіні душы маленне:
— Душу Богу, жыццё Айчыне,
Сабе гонар і сумленне!
У чатырнаццацігадовым узросце зведаў шматлікія жахі мінулай вайны: здзекі фашысцкіх акупантаў і катаў-паліцаяў, смерць родных і сяброў, голад, цяжкую хваробу.
Вялікая і доўгая вайна была,
Усю жудасць і мярзлоту бачыў я,
Пасля агністаю віхураю жыццё
наша гайдалася,
А памяць пра вайну ў людзей
навек засталася.
Успамінамі пра юнацкія выпрабаванні страшэннага часу: «Вайна навучыла мяне жыць і выжываць, разбіраццаў людзях — хто ёсць хто», стратай дзяцінства, пачуццямі роспачы, непаразумення, і, адначасова гонарам за ўчынкі чырвонаармейцаў, партызан, мірных людзей у гадзіну выпрабаванняў, ён, сведка вайны, падзяліўся на старонках сваіх кніг, прычым выдадзеныхужо ў досыць сталым узросце.
Пра кнігу заўжды ты ведай
-Яна крыніца ведаў.
Кнігу чытай і помні
Яе залацістыя промні.
Вось так у вершы «У небе і кнізе сонца» дэманстраваў аўтар свае адносіны да чытання. Патрэба да ведаў і кнігі абумовіла жыццёвы шлях будучага літаратара да абрання прафесіі бібліятэкара-бібліёграфа, якую атрымаў у выніку заканчэння ў 1948 г. бібліятэчнага аддзялення Магілёўскага культасветвучылішча імя Н.К. Крупскай (зараз установа адукацыі «Магілёўскі дзяржаўны каледж мастацтваў») і ў 1969 г. бібліятэчнага факультета Мінскага педінстытута імя М. Горкага (зараз Беларускі дзяржаўны педагагічны ўніверсітэт імя М. Танка). Працаваў ва ўстановах культуры Магілёўскай вобласці на розных пасадах. 3 1969 па 1987 г. плённа працаваў у Магілёўскім бібліятэчным тэхнікуме імя А.С. Пушкіна. Выкладаў дысцыпліны спецыяльнага цыклу для будучых бібліятэкараў-бібліёграфаў сярэдняй спецыяльнай адукацыі, быў куратарам вучэбных груп. Некаторы час працаваў метадыстам завочнага аддзялення. Падчас працы ў тэхнікуме не аднойчы быў узнагароджаны граматамі за добрасумленную працу, высокае прафесійнае майстэрства ў педагагічнай дзейнасці і выхаваўчай рабоце. Сярод узнагарод ёсць асаблівая — грамата за перамогу па стральбе.
Адначасова з выкладчыцкай дзейнасцю ў бібліятэчным тэхнікуме працаваў карэспандэнтам-арганізатарам Бюро прапаганды мастацкай літаратуры Саюза пісьменнікаў БССР па гораду Магілёву. Журналісцкая праца паспрыяла сяброўству са знакамітымі беларускімі літаратарамі таго часу. З імі для навучэнцаў тэхнікума Арцем’еў праводзіў творчыя вечарыны, аўтарскія і тэматычныя вечары, бенефісы, дыялог. Разважанні выкладчыка аб прафесіі, стане бібліятэк, жыцці і мерапрыемствах, якія праводзіліся ва ўстанове адукацыі, знайшлі адлюстраванне на старонках рэспубліканскіх і мясцовых газет.
Шмат намаганняў Віктар Іванавіч надаваў папулярызацыі творчасці свайго сябра, аднадумца Аляксея Пысіна. Лічыў, што толькі паэт-франтавік Пысін змог праз свае вершаваныя радкі паказаць усю праўду і цяжар крывавага мінулага.
Да самых апошніх дзён найстарэйшы літаратар краіны падтрымліваў творчыя сувязі з пісьменнікамі. Сачыў за творчасцю Дзмітрака Марозава, Таццяны Хоміч, Наталлі Міхальчук, Міколы Леўчанка і іншых сучаснікаў, у тым ліку на прасторах Інтэрнэту, аналізаваў іх сайты і блогі.
Ва ўласнай хатняй бібліятэцы Віктара Іванавіча назапашана цэлая скарбніца — звыш 300 аўтографаў літаратараў, з іх каля 200 на падарункавых асабістых выданнях. Першы памятны аўтографаў атрымаў яшчэ калі вучыўся ў культасветвучылішчы ад Фёдара Янкоўскага за спрыяльную рэцэнзію да яго кнігі пра беларускія прыказкі і прымаўкі. Пэўную частку калекцыі займаюць творы, нават сігнальных выданняў, паэтаў і празаікаў Магілёўскага краю. Ва ўнікальнай бібліятэцы каля сотні мініяцюрных кніжак. Гэтыя кішэнныя выданні прывозіў з усіх мясцін, дзе толькі быў, «ганяўся» за імі спецыяльна, вельмі прыцягваў іх фармат і зручнасць чытання. Частку выданняў з хатняга архіва Арцем’еў перадаў у бібліятэкі Магілёўскай вобласці.
У юнацтве будучаму літаратару гаварылі, што ён піша лепш, чым кажа. Цікава, што свае першыя крокі да пісьменства зрабіў у газеце «Ленінская перамога», калі працаваў загадчыкам Парыцкай цэнтральнай бібліятэкі Бабруйскай вобласці. А грунтоўнай творчай і доследнай працы напоўніцу аддаўся толькі пасля выхаду на заслужены адпачынак. Магчыма, творчая актыўнасць і стала сакрэтам даўгалецця Віктара Арцем’ева? Ён быў упэўнены, што той, хто не працуе не можа быць шчаслівым. У яго літаратурнай спадчыне амаль 40 кніг і звыш за 1000 публікацый у друку. «Я ведаю, што не пішу, як пішуць лепшыя за мяне. Але ж ніхто з гэтых лепшых, не напіша таго, што напішу я», — распавядаў ён пры аналізе сваёй багатай спадчыны.
Ноччу, здаецца ў сне,
а кожнага дня — наяву,
паверце, людзі мне:
пакуль пішу — жыву!
Як сапраўдны бібліятэкар і выкладчык лічыў чытанне асноўным фактарам, што працягвае жыццё, прыводзіць думкі ў парадах, супакойвае, падымае настрой і дае натхненне да новых задумак: «Кніга вучыць мудрасці жыцця. Але не любая кніга. Вучыць жыццю толькі класічная літаратура. Іх кнігі як падручнік жыцця».
Асабліва хвалявала пісьменніка адносіны сучаснасці да беларускай мовы: «Наша мова — прамень яркі ў цемры ночы з імжой. Толькі жывое слова роднай мовы можа паўнавартасна адлюстраваць асаблівасці нацыянальнай культуры і гістарычную самабытнасць беларусаў. У наш прагматычны, няпросты час вельмі важна захаваць любоў і прыхільнасць да роднай зямлі, мовы, традыцый, да сваёй Бацькаўшчыны, ушаноўваць памяць пра сваіх продкаў, берагчы сваю спадчыну».
У шаноўным узросце ў Арцем’ева было хоббі: зёлыніцтва і размова з цікавымі людзьмі. Раней захапляўся падарожжам, кветкаводствам, фотасправай, калекцыянаваннем марак і значкоў. Сярод новых захапленняў было пазнанне камп’ютарных і інтэрнэт-тэхналогій.
Пра сваё жыццё і дасягненні Віктар Іванавіч стварыў фотаальбом з каментарыямі і перадаў яго ў Дзяржаўны архіў Магілёўскай вобласці.
З аглядам на мінулае: «Змяніў бы толькі, каб не было той вайны…» Сведка вайны марыў, каб нашы дзеці, унукі і праўнукі ніколі не бачылі вайны. Віктар Іванавіч Арцем’ей пакінуў наказ нашчадкам: «Трэба шанаваць сваё роднае, нацыянальнае, узбагачвацця духоўна, імкнуцца да гарманічных адносін з наваколлем. Трэба ўсвядомлена адчуваць сябе часцінкай свайго народа, свайго роду мець пачуццё гонару і адказнасці за дзень сённяшні і дзень заўтрашні, зрабіць штосьці важнае, істотнае, значнае для людзей, пакінуць свой след для таго куточка зямлі, з якога пачалася твая сцяжынка ў вялікі свет. Шчыра зычу шчасця маладым!»
Падчас азелянення пляцоўкі, у канцы 1970-х гг., каля тэхнікума тры выкладчыкі — Кукель, Верыценнікаў, Арцем’еў — у некалькіх месцах сімвалічна пасадзілі разам па тры бярозкі як памяць дружбы, працоўных узаемаадносін. Гэтыя бярозкі растуць і па сённяшні дзень як знак чысціні і адраджэння, як сімвап непарыўнай сувязі пакаленняў.
Беражыце родны кут свой,
дзядоў тэрыторыю,
Шануйце карані сялянскай гісторыі.
Лёс свой моцна ў руках трымайце
I радасць ад жыцця свайго атрымаеце.
I ў дабро, і ў горкі час помніце,
Што шчасце сабе вы самі поўніце.