Віктар Тураў. Подых жыцця

Вік­тар Ту­раў на­ра­дзіў­ся 25 кас­трыч­ні­ка 1936 го­да ў Ма­гі­лё­ве (па­кі­нуў свет 31 кас­трыч­ні­ка 1996 го­да). Вось ужо 20 га­доў у гэ­тым го­ра­дзе ад­бы­ва­ецца падзея з на­звай “Ту­раў­ская во­сень” — у кі­на­тэ­атрах па­каз­ва­юцца зна­ка­мі­тыя фі­ль­мы рэ­жы­сё­ра, пра­хо­дзяць твор­чыя сус­трэ­чы і іншыя ці­ка­выя ме­рап­ры­емствы. У 2003 го­дзе пад час ад­на­го з та­кіх кі­на­тыд­няў на фа­са­дзе ма­гі­лёў­ска­га кі­на­тэ­атра “Ра­дзі­ма” бы­ла ўста­ля­ва­на па­мят­ная дош­ка Вік­та­ру Ту­ра­ву, і з тае па­ры ўсе “Ту­раў­скія во­се­ні” ад­кры­ва­юцца не­вя­лі­кім ура­чыс­тым ме­рап­ры­емствам ме­на­ві­та ля яе. Так бы­ло і сё­ле­та — 18 кас­трыч­ні­ка, ка­лі “Ту­раў­ская во­сень” па­ча­ла­ся. Су­пра­цоў­ні­кі Ма­гі­лёў­ска­га кі­на­ві­дэ­апра­ка­ту і на­ву­чэн­цы СШ №1 Ма­гі­лё­ва ўскла­лі квет­кі да па­мят­най дош­кі, з пра­мо­вай вы­сту­піў член Са­юза пі­сь­мен­ні­каў Бе­ла­ру­сі Аляк­сандр Кас­ця­роў. Па­сля ў кі­на­тэ­атры “Ра­дзі­ма” ад­быў­ся па­каз фі­ль­ма “Лю­дзі на ба­ло­це”, які быў зня­ты Вік­та­рам Ту­ра­вым у 1981 го­дзе па­вод­ле ра­ма­на Іва­на Ме­ле­жа. У тыя ча­сы ў са­вец­кім кі­нап­ра­ка­це стуж­ку па­гля­дзе­ла бо­льш за ча­ты­ры мі­ль­ёны ча­ла­век, а рэ­жы­сёр і тры акцё­ры з фі­ль­ма — Ге­надзь Гар­бук, Юрый Га­ра­бец і Але­на Бар­зо­ва — атры­ма­лі Дзяр­жаў­ную прэ­мію СССР. Кар­ці­на “Лю­дзі на ба­ло­це”, што ўва­хо­дзіць ва ўсе спі­сы леп­шых фі­ль­маў Бе­ла­ру­сі, лі­чыц­ца ад­ным з пры­кла­даў сап­раў­ды на­цы­яна­ль­на­га бе­ла­рус­ка­га кі­но. Увесь ты­дзень у ма­гі­лёў­скіх кі­на­тэ­атрах “Ра­дзі­ма”, “Кос­мас”, “Чыр­во­ная зор­ка” і “Вет­разь” па­каз­ва­юцца і іншыя стуж­кі Вік­та­ра Ту­ра­ва. Пра­гра­ма сё­лет­няй “Ту­раў­скай во­се­ні” пер­ша­па­чат­ко­ва бы­ла тро­хі шы­рэй­шай за про­стыя кі­на­па­ка­зы — пла­на­ваў­ся на­ват брэйн-рынг па кні­зе і фі­ль­му “Лю­дзі на ба­ло­це”, але і яго, і іншыя ме­рап­ры­емствы да­вя­ло­ся ад­мя­ніць у су­вя­зі з аб­вас­трэн­нем эпі­дэ­мі­яла­гіч­най сі­ту­ацыі.

“Я ро­дам з дзя­цін­ства” — адзін з са­мых сла­ву­тых фі­ль­маў май­стра. А дзя­цін­ства Вік­та­ра Ту­ра­ва бы­ло азмро­ча­на ва­еннай тра­ге­ды­яй. Вай­ну сям’я рэ­жы­сё­ра сус­трэ­ла ў Ма­гі­лё­ве, але не­ўза­ба­ве пе­ра­бра­ла­ся ў вёс­ку. Ба­ць­ка па­йшоў у парт­ыза­ны — зі­мою 1942 го­да не­мцы яго рас­стра­ля­лі, а Вік­та­ра з ма­ці і сяс­трой ад­пра­ві­лі ў Гер­ма­нію ў ся­мей­ны канц­ла­гер. Па­сля Пе­ра­мо­гі хлоп­чык вяр­нуў­ся ў род­ны го­рад, па­вод­ле ўспа­мі­наў — па­ўго­да ледзь не пеш­шу яны да­бі­ра­лі­ся да­до­му, а бы­ло яму та­ды то­ль­кі 10 га­доў. Та­кі тра­гіч­ны во­пыт у са­мым ран­нім уз­рос­це, не­сум­нен­на, сфар­мі­ра­ваў рэ­жы­сё­ра як твор­цу, як мас­та­ка — са­мыя леп­шыя яго фі­ль­мы ме­на­ві­та пра вай­ну. Але ў на­шым кі­но Вік­тар Ту­раў быў пер­шым, хто па­чаў рас­каз­ваць пра вай­ну не з ге­ра­ічных, ма­ну­мен­та­ль­ных па­зі­цый, а, на­прык­лад, праз эмо­цыі і па­чуц­ці дзя­цей, праз лё­сы лю­дзей, што за­ста­ва­лі­ся ў ты­ле, праз тра­ге­дыі і го­ра, што не­сла вай­на ча­ла­ве­ку. І ва ўсіх рэ­тра­спек­тыў­ных па­ка­зах бы­лі і бу­дуць і “Я ро­дам з дзя­цін­ства” (1966 г.), і “Це­раз мо­гіл­кі” (1964 г.), і “Вай­на пад стрэ­ха­мі” (1967 г.), і “Сы­ны ідуць у бой” (1969 г.).

“Це­раз мо­гіл­кі” — дып­лом­ны фі­льм Вік­та­ра Ту­ра­ва на за­кан­чэн­не рэ­жы­сёр­ска­га фа­ку­ль­тэ­та Усе­са­юзна­га інсты­ту­та кі­не­ма­таг­ра­фіі, а ў 1994 го­дзе ЮНЭС­КА ўклю­чы­ла стуж­ку ў спіс ста леп­шых фі­ль­маў све­ту пра вай­ну. Але між­на­род­нае пры­знан­не фі­льм атры­маў яшчэ та­ды, на­пры­кан­цы 60-х. Зня­тая па­вод­ле апо­вес­ці Паў­ла Ні­лі­на кар­ці­на пра бе­ла­рус­кіх пар­тызан ме­ла аўта­бі­ягра­фіч­нае ад­цен­не і ўсі­мі та­ды бы­ла сус­трэ­та як но­вая з’ява ў кі­но: у цэн­тры бы­ло не зма­ган­не і пе­ра­мо­гі парт­ызан, а пе­ра­жы­ван­ні лю­дзей, што вы­му­ша­ны бы­лі жыць пад аку­па­цы­яй.

Гэ­так жа і на­ступ­ная кар­ці­на — “Я ро­дам з дзя­цін­ства” па­вод­ле сцэ­на­рыя Ге­на­дзя Шпа­лі­ка­ва — бы­ла не пра баі, а пра двух хлоп­чы­каў, якія ў пры­фран­та­вым го­ра­дзе ча­ка­юць сва­іх род­ных з вай­ны і жа­да­юць по­мсціць во­ра­гу. Стуж­ка ўвай­шла ў гіс­то­рыю і дзя­ку­ючы пес­ням Ула­дзі­мі­ра Вы­соц­ка­га, што ўпер­шы­ню пра­гу­ча­лі з экра­на і за­раз з’яўля­юцца пе­сен­най кла­сі­кай — “На брат­ских мо­ги­лах”, “Хо­ло­да, хо­ло­да” і “Звез­ды”. Ужо ў но­вым ты­ся­ча­год­дзі, ка­лі пра­во­дзі­ла­ся апы­тан­не бе­ла­рус­кіх кі­нак­ры­ты­каў, “Я ро­дам з дзя­цін­ства” пры­зна­лі ад­ным з леп­шых бе­ла­рус­кіх фі­ль­маў за ўсю гіс­то­рыю на­ша­га кі­не­ма­тог­ра­фа. Так, на экра­ны фі­льм вы­йшаў ужо 55 га­доў та­му! Зра­зу­ме­ла, што ў тэх­ніч­ным пла­не ве­ль­мі мно­гае сас­та­рэ­ла і су­час­на­му гле­да­чу ця­пер скла­да­на гля­дзець на­сто­ль­кі да­ўнія стуж­кі. Пэў­ны час та­му На­цы­яна­ль­ная кі­нас­ту­дыя “Бе­ла­ру­сь­фі­льм” уз­яла­ся за ад­на­ўлен­не і рэ­стаў­ра­цыю за­ла­то­га фон­ду на­ша­га кі­но, і вось скон­ча­на пра­ца над фі­ль­мам “Я ро­дам з дзя­цін­ства”. Пер­шы па­каз ад­ноў­ле­най вер­сіі пры­мер­ка­ва­ны да 85-год­дзя з дня на­ра­джэн­ня рэ­жы­сё­ра і за­пла­на­ва­ны ў Мас­кве ў рам­ках Дзён ку­ль­ту­ры Бе­ла­ру­сі ў Рас­іі, якія па­він­ны пра­йсці з 31 кас­трыч­ні­ка па 3 ліс­та­па­да.

Зга­да­ныя фі­ль­мы — у аб­авяз­ко­вай пра­гра­ме лю­бых рэ­тра­спек­тыў­ных па­ка­заў фі­ль­маў Вік­та­ра Ту­ра­ва, але ж зняў рэ­жы­сёр бо­льш за 20 кі­нас­ту­жак і на са­мыя роз­ныя тэ­мы. Апош­нія яго фі­ль­мы — “Чор­ны бу­сел” (1993 г.) пра вёс­ку, па­цяр­пе­лую ад Чар­но­бы­льс­кай ава­рыі, і “Шлях­ціц За­ва­ль­ня, ці Бе­ла­русь у фан­тас­тыч­ных апа­вя­дан­нях” (1994 г.) па­вод­ле тво­ра Яна Бар­шчэў­ска­га. У пра­гра­ме ма­гі­лёў­скай “Ту­раў­скай во­се­ні” ёсць і гэ­тыя два фі­ль­мы, і фі­льм-каз­ка 1973 го­да “Го­ра ба­яцца — шчас­ця не ба­чыць”, і “Кроп­ка ад­лі­ку” — адзін з лі­да­раў са­вец­ка­га кі­нап­ра­ка­ту 1980 го­да, пра дэ­сан­тні­каў. Не­адной­чы на пра­ця­гу кі­на­тыд­ня ў Ма­гі­лё­ве па­каз­ва­ла­ся да­ку­мен­та­ль­ная стуж­ка, пры­све­ча­ная асо­бе і твор­час­ці май­стра, “Вік­тар Ту­раў. Под­ых жыц­ця”.

Бе­ла­рус­кае тэ­ле­ба­чан­не пад­рых­та­ва­ла сваю юбі­лей­ную пра­гра­му да 85-год­дзя Вік­та­ра Ту­ра­ва. З 25 па 29 кас­трыч­ні­ка два разы на дзень у эфі­ры тэ­ле­ка­на­ла “Бе­ла­русь 3” бу­дуць па­каз­вац­ца ўжо зга­да­ныя зна­ка­мі­тыя стуж­кі, а рас­пач­нец­ца рэ­трас­пек­ты­ва па­ка­зам да­ку­мен­та­ль­на­га бі­ягра­фіч­на­га тэ­ле­фі­ль­ма Бел­тэ­ле­ра­ды­ёкам­па­ніі “Май­стар. Рэ­жы­сёр Вік­тар Ту­раў”. 25 кас­трыч­ні­ка пра­гра­ма “На­ві­ны ку­ль­ту­ры” пра­па­нуе раз­мо­ву пра рэ­жы­сё­ра з яго да­чкой, так­са­ма зна­ка­мі­тым бе­ла­рус­кім рэ­жы­сё­рам Але­най Ту­ра­вай.

Му­зей гіс­то­рыі бе­ла­рус­ка­га кі­но пла­нуе не то­ль­кі рэ­трас­пек­тыў­ныя па­ка­зы, але да юбі­лею кла­сі­ка су­мес­на з кі­нас­ту­ды­яй “Бе­ла­ру­сь­фі­льм” рых­туе ў сва­іх сце­нах вы­ста­ву “Вік­тар Ту­раў. Под­ых жыц­ця” (на­зва як пе­ра­фраз на­звы яшчэ ад­на­го зна­ка­мі­та­га фі­ль­ма рэ­жы­сё­ра 1982 го­да “Под­ых на­ва­ль­ні­цы”), дзе мож­на бу­дзе ўба­чыць пла­ка­ты, эскі­зы, кас­цю­мы, да­ку­мен­ты, фо­та і мно­гае іншае, што ты­чыц­ца жыц­ця і твор­час­ці Вік­та­ра Ту­ра­ва. Па­чне пра­ца­ваць вы­ста­ва ўжо не­ўза­ба­ве, але яе прэ­зен­та­цыя бу­дзе зла­джа­на ў меж­ах сё­лет­ня­га Мін­ска­га між­на­род­на­га кі­на­фес­ты­ва­лю “Ліс­та­пад”, які про­йдзе з 20 па 26 ліс­та­па­да: 85-год­дзе з дня на­ра­джэн­ня Вік­та­ра Ту­ра­ва стане ад­ной з га­лоў­ных тэм фес­ты­ва­ль­ных па­за­кон­кур­сных падзей і па­ка­заў. Ужо вя­до­ма, што 23 ліс­та­па­да ў До­ме кі­но про­йдзе вя­лі­кі па­мят­ны ве­чар, на які збя­руц­ца ка­ле­гі май­стра і пры­хі­ль­ні­кі яго твор­час­ці і дзе бу­дзе па­ка­за­ны фі­льм “Це­раз мо­гіл­кі”. Тра­ды­цый­на адзін з пры­зоў “Ліс­та­па­да” но­сіць імя Вік­та­ра Ту­ра­ва.

“У кож­най кар­ці­не я спра­ба­ваў па­ка­заць сваё — што мне зна­ёмае і да­ра­гое, што мною пе­ра­жы­тае, — ка­заў Вік­тар Ту­раў. — Мне ха­це­ла­ся па­ка­заць, як лю­дзі ма­раць жыць у мі­ры”.